Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: Hồng Hà

Theo PGS.TS Nguyễn Như Phát, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, cơ chế bảo hiến bảo đảm tính tối thượng của Hiến pháp, cũng có nghĩa đáp ứng được tinh thần của Nhà nước pháp quyền là mọi chủ thể kể cả Nhà nước đều phải chịu sự kiểm soát của Hiến pháp và pháp luật.

Cơ chế bảo hiến không chỉ có mục đích bảo đảm sự kiểm soát và cân bằng các nhánh quyền lực, tránh sự lạm quyền mà còn khắc phục những hạn chế khiếm khuyết khi chưa có 1 cơ chế bảo hiến chuyên trách. “Hiến pháp cần được bảo vệ. Cơ chế bảo hiến không phải là thiết chế cướp đi “miếng bánh” của bất cứ cơ quan quyền lực nào”, PGS.TS Nguyễn Như Phát nhấn mạnh.

Hiện nay, trên thế giới áp dụng nhiều cơ chế bảo hiến khác nhau. Ở châu Á, nhiều nước đã áp dụng mô hình Tòa án Hiến pháp như: Hàn Quốc, Thái Lan…

Chia sẻ kinh nghiệm đến từ Đức, GS.TS Jorg Menzel, Trường Đại học Tổng hợp Bonn, cho biết: Hiến pháp đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ hệ thống pháp lý của Đức. Tất cả các văn bản pháp luật đều không được trái với Hiến pháp. Tòa án Hiến pháp là cơ quan xem xét tính hợp hiến của của hệ thống pháp luật của Đức. Thẩm phán của Tòa án Hiến pháp có 16 người với nhiệm kỳ 12 năm và không được bổ nhiệm lại để bảo đảm thẩm phán không có các lợi ích mà chỉ thực hiện nhiệm vụ khách quan, công tâm.

Tòa án Hiến pháp Đức là cơ quan duy nhất có quyền tuyên 1 văn bản pháp luật có hợp hiến hay không. Bên cạnh đó, có quyền giải thích pháp luật quốc tế; đánh giá tính hợp hiến của các đảng phái chính trị. Tòa án Hiến pháp Đức không trực tiếp nhận xử 1 vụ án trừ những vụ án xâm phạm quyền cơ bản của con người.

Mỗi năm ở Đức có 6 ngàn vụ án đưa lên xét xử tại Tòa án Hiến pháp. Đây là con số khá lớn, nhưng tỷ lệ xét xử thành công chỉ 3%. Theo GS.TS Jorg Menzel, dù con số không lớn nhưng điều này đóng vai trò rất quan trọng bởi kết quả 1 khảo sát được thực hiện cho thấy, người dân Đức luôn đánh giá cao nhất uy tín của Tòa án Hiến pháp.

GS.TSKH Đào Trí Úc, Đại học Quốc gia Hà Nội (Ủy viên Thường trực Ban Biên tập Sửa đổi Hiến pháp) đặt vấn đề: Điều cần bàn hiện nay là mô hình nào, hay phương án nào sẽ phù hợp với Việt Nam, hay nói đúng hơn, mô hình nào hay phương án nào cho 1 thiết chế trông coi 1 cách hiệu quả sự tuân thủ Hiến pháp trong hoạt động của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Theo GS.TSKH Đào Trí Úc, chủ nghĩa lập hiến được coi là yếu tố đầu tiên trong thang giá trị của Nhà nước pháp quyền. Hiến pháp và trật tự hiến định thực tiễn là 2 mặt của chủ nghĩa lập hiến, khẳng định ở mức cao nhất về mặt pháp lý và bảo đảm thực hiện trong thực tiễn cuộc sống các lợi ích cao nhất, trường tồn và bền vững nhất của đất nước, của dân tộc. Bảo hiến là bảo vệ lợi ích cao nhất, trường tồn nhất, bền vững nhất của đất nước và dân tộc, lợi ích của mỗi cá nhân và của mọi cá nhân, của mỗi giai cấp, tầng lớp. Nói khác đi, đó là bảo vệ chủ quyền của nhân dân.

Khẳng định nhu cầu bảo hiến mang tính cấp thiết ở Việt Nam, GS.TS Thái Vĩnh Thắng (Đại học Luật Hà Nội) đưa quan điểm: Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, mô hình Tòa án Hiến pháp là phù hợp hơn cả. Mô hình Hội đồng Hiến pháp như Dự thảo không phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế (chỉ gần 8% các quốc gia trên thế giới theo mô hình này) và dự đoán về hiệu lực, hiệu quả không cao. “Điều kiện cần thiết để Tòa án Hiến pháp hoạt động có hiệu quả là nó phải được hoàn toàn độc lập với các thiết chế khác. Tòa án Hiến pháp phải là cơ quan được Hiến pháp xác lập và trao cho thẩm quyền phán xét các luật và các hành vi vi hiến”, GS. TS Thái Vĩnh Thắng lưu ý.

Tại hội thảo, các đại biểu tham dự tập trung thảo luận cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động hành pháp, cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động tư pháp; điều kiện cần và đủ để xác lập cơ chế giám sát và phán quyết về vi phạm Hiến pháp ở Việt Nam; mô hình bảo hiến trong Dự thảo Sửa đổi Hiến pháp năm 1992 ở Việt Nam....

Các đại biểu cũng được nghe về kinh nghiệm của Tòa án Hiến pháp Cộng hòa Liên bang Đức với các quyết định quan trọng trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Trên cơ sở nghe và thảo luận, đa số các ý kiến cho rằng, cần thiết phải thiết lập một cơ quan bảo vệ Hiến pháp ở Việt Nam và đưa ra nhiều kiến nghị quan trọng liên quan đến việc xây dựng mô hình cơ chế bảo hiến phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam.

Hồng Hà