Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình. Ảnh: H.Hải

Cho ý kiến Dự án Luật Hoà giải, đối thoại tại Toà án (TA) ngày 14/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại diện các bộ, ngành tham gia góp ý đều đồng ý với sự cần thiết của luật.  Theo đánh giá, đây là cơ chế linh hoạt, mềm mại, ít tốn kém, mà “hai bên cùng thắng” nên được tộn trọng, tuân theo.

“Không mang lại lợi ích gì cho tòa, mà mang lại lợi ích chung”

Đặc biệt, dành lời khen việc dự án luật đã được chuẩn bị rất tốt,  Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga nói, khi có thêm cơ chế này không mang lại lợi ích gì cho tòa, mà mang lại lợi ích chung.

“Tòa sẽ vất vả hơn nhiều. Chúng tôi thấy, hiếm luật nào mà đồng chí chánh án rất sát sao, tổ chức thí điểm, tổng kết thí điểm, mời cả chuyên gia nước ngoài cùng tham gia trong quá trình thí điểm, xây dựng luật như lần này”, bà Nga phát biểu và một lần nữa “ủng hộ tư tưởng mới, nỗ lực đổi mới của tòa”.

“Một lần nữa việc này không đem lại lợi ích gì cho ngành TA mà chỉ nặng việc hơn”, bà Nga khẳng định.

Theo Chánh án TAND Nguyễn Hòa Bình, hoà giải là cơ chế được rất nhiều nước áp dụng.

“Về bản chất, đây là hòa giải ngoài tố tụng, trước khi TA thụ lý. Vì sao là “tại TA”, vì có sự tham gia của TA trong quá trình hòa giải này. Vai trò của tòa là gì? Tòa làm 2 việc: Thứ nhất, là điều hành, quản lý việc hòa giải (phân công thẩm phán, phân công hòa giải viên phụ trách vụ việc); thứ hai là công nhận kết quả vì nó có giá trị pháp lý như một bản án”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nói.

Ông Bình nhấn mạnh, khác với hòa giải ở cơ sở không có hiệu lực thi hành bắt buộc, hòa giải tại TA là có hiệu lực thi hành bắt buộc. Đơn cử, trường hợp 2 anh em tranh chấp đất đai, đã chấp nhận hòa giải mỗi bên 5 mét, thì cơ quan có thẩm quyền căn cứ vào kết quả hòa giải đã được công nhận đó để cấp sổ đỏ.

Cũng theo Chánh án TAND Tối cao, cơ chế này có tính linh hoạt nên sẽ hiệu quả hơn. Trong khi, cơ chế hòa giải hiện hữu có một số hạn chế như các thẩm phán nhiều việc nên không có thời gian đầu tư cho hòa giải và thẩm phán phải đảm bảo khách quan, nên không được phép đưa ra lời khuyên có lợi cho bất cứ bên nào.

Ông ví dụ, hai người kiện nhau vì món nợ 100 triệu, thẩm phán không thể khuyên bên cho vay nhận 50 triệu để kết thúc vụ việc, mà phải là 100 triệu cộng lãi suất.

Thêm nữa là tính năng động trong phương pháp khi hòa giải viên có thể gặp đương sự ở nhà, quán cafe, thậm chí có thể kéo những người có uy tín khác như cha đạo, già làng vào để khuyên bảo... Còn thẩm phán chỉ được gặp gỡ ở cơ quan vào giờ hành chính.

Không phải kiện tụng hay “đăng báo”, hoà giải giữ được bí mật

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cũng cho rằng, cơ chế này sẽ giảm bớt áp lực công việc cho TA; huy động được đóng góp của những người đã về hưu, có uy tín làm hòa giải viên; tạo không khí xã hội mềm mại hơn; có thể giữ được bí mật cho các bên tham gia.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định 

“Gần đây, Tổng Bí thư có nhắc “việc dân sự cốt ở các bên”, bây giờ phải đề cao nhất nguyên tắc tự nguyện”, ông Định nói và nhấn mạnh, nếu đương sự đồng ý thì thẩm phán ra quyết định hòa giải, không phải kiện tụng, không phải đăng báo gì cả, giữ được bí mật kinh doanh, bí mật đời tư.

Cũng cho rằng dự án luật là rất cần thiết, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc cho hay, việc hòa giải trong giải quyết các vụ án tại TA của các nước là công việc họ làm rất tốt, đạt tỷ lệ rất cao.

“Một nước như Hoa Kỳ nổi tiếng thích kiện nhau nhưng tỷ lệ hòa giải tại TA trên 90%. Trong khi đó, chúng ta là đất nước yêu chuộng hòa bình nhưng tỷ lệ hòa giải rất thấp. Điều đó rất khó lý giải”, ông Ngọc phát biểu.

Theo ông Ngọc, đây là cơ chế mới và cơ chế này muốn thành công cần có sự thực thâm của TA và sự hỗ trợ một cách cao nhất. “Nhìn kỹ thì nó đưa ra một quy trình tạm gọi là lấy công việc của TA thì liệu các thẩm phán có thực sự muốn không? Nếu không thì rất khó thành công”, Thứ trưởng Ngọc lưu ý.

Ngoài ra, ông Ngọc cho rằng, 2 yếu tố rất cần thiết khác là việc áp dụng phải thống nhất, để các bên tham gia nhìn vào các tiền lệ và thấy rằng mình có đi “kịch đường tàu” cũng chỉ thế thôi, hòa giải là tốt hơn; và các bên tham gia phải rất chuyên nghiệp, đặc biệt là hòa giải viên.

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, Mỹ xem hòa giải tại tòa là “cuộc cách mạng về thực thi công lý”. Do đó, có bang kinh phí của bang bỏ ra, thậm chí còn dùng trực thăng rải truyền đơn khuyến khích nhân dân tham gia chế định này thay vì kiện ra toà.

“Họ làm rất quyết liệt, ta cũng chỉ là người học lại của nhiều nước”, ông Bình nói và khẳng định, nếu thực thi được trong cuộc sống thì người dân sẽ là người có lợi đầu tiên.

Còn về trách nhiệm của TA khi hoà giải, ông Bình cho hay, “chỉ làm 2 việc, một là điều hành, hai là công nhận”; đồng thời bày tỏ sự tiếp thu và hứa xem xét lại các ý kiến của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội.

Ít tốn kém lại găn ngừa được tiêu cực, “chạy án”

TAND Tối cao đã triển khai thí điểm về đổi mới, tăng cường hòa giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính tại TAND TP Hải Phòng và 09 TAND cấp huyện của TP. Sau 6 tháng triển khai thực hiện, tỷ lệ hòa giải, đối thoại thành đạt 76,2%.

Sau đó, TAND Tối cao mở rộng triển khai thí điểm tại 16 tỉnh, TP trực thuộc Trung. Qua 3 tháng đầu tiên triển khai đã hòa giải thành, đối thoại thành được 15.016 vụ, đạt tỷ lệ 74,08%.

Theo đánh giá của TAND Tối cao, giải quyết tranh chấp bằng phương thức hòa giải, đối thoại sẽ ngăn ngừa được những tiêu cực, tình trạng “chạy án” có thể phát sinh.

Phương thức này cũng hạn chế khiếu kiện kéo dài, tiết kiệm được chi phí, tít tốn kém. “Chi phí trung bình cho 1 vụ việc hòa giải thành, đối thoại thành chỉ chiếm 22% chi phí cho xét xử sơ thẩm 1 vụ việc dân sự, hành chính (1.200.000 đồng/5.500.000 đồng). Nếu vụ việc phải qua xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm thì chi phí xét xử còn có thể tăng lên gấp hai, ba lần so với chi phí xét xử sơ thẩm”. Tờ trình của cơ quan soạn thảo cho biết.

Hương Giang