(Thanh tra) - Trước hàng loạt dự án đường sắt trọng điểm được Nhà nước thúc đẩy trong giai đoạn tới, từ tuyến Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng đến dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, nhiều tập đoàn, tổng công ty lớn trong nước đang tăng tốc chuẩn bị nguồn lực về công nghệ, nhà máy, năng lực thi công và sản xuất thiết bị. Động thái này nhằm từng bước tham gia sâu vào chuỗi cung ứng, nâng tỷ lệ nội địa hóa và hình thành nền tảng cho ngành công nghiệp đường sắt Việt Nam.
Đường sắt hiện đại mở ra không gian cho doanh nghiệp xây dựng và công nghệ trong nước
Ngày 19/12, Tập đoàn Hòa Phát tổ chức lễ khởi công Dự án Nhà máy sản xuất ray và thép đặc biệt Hòa Phát Dung Quất. Theo kế hoạch, nhà máy sẽ cho ra đời các sản phẩm ray đường sắt cao tốc, thép hình và thép đặc biệt từ năm 2027, sẵn sàng cung ứng cho các dự án đường sắt quốc gia.
Dự án được đầu tư dây chuyền công nghệ hiện đại từ SMS Group (Đức) và Primetals (Anh), sử dụng hệ thống giá cán bốn trục có độ chính xác cao, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của đường sắt cao tốc quốc tế. Danh mục sản phẩm bao gồm ray đường sắt tốc độ cao, ray đường sắt đô thị, ray cầu trục cùng các dòng thép hình U, I, H, V và nhiều loại thép đặc biệt khác. Việc chủ động được nguồn ray trong nước được kỳ vọng sẽ giúp giảm phụ thuộc vào nhập khẩu, rút ngắn chuỗi cung ứng và nâng cao tính chủ động cho các công trình hạ tầng lớn.
Trước đó, vào đầu tháng 12/2025, Hyundai Rotem (Hàn Quốc) và THACO ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược về nội địa hóa sản xuất đầu máy – toa xe cho tàu điện đô thị và tàu cao tốc tại Việt Nam. Theo thỏa thuận, Hyundai Rotem sẽ chuyển giao công nghệ lõi, hỗ trợ THACO sản xuất các dòng tàu mang thương hiệu Việt, đồng thời tham gia xây dựng hệ thống tích hợp từ đoàn tàu, tín hiệu điều khiển đến điện – cơ (E&M), quản trị vận hành, bảo trì và sửa chữa.
THACO dự kiến xây dựng Tổ hợp công nghiệp đường sắt tại Khu công nghiệp cơ khí và công nghiệp hỗ trợ rộng 786ha ở TP. Hồ Chí Minh, bao gồm khu sản xuất đầu máy – toa xe, đường thử khép kín và trung tâm bảo trì, sửa chữa quy mô lớn.
Ở khâu thi công hạ tầng, các nhà thầu trong nước đã và đang tham gia nhiều gói thầu thuộc các tuyến đường sắt đô thị và dự án thành phần của mạng lưới quốc gia. Năng lực xử lý nền móng, tường vây, thi công hầm, depot của doanh nghiệp Việt đang được khai thác cho các hạng mục then chốt, tạo tiền đề để từng bước làm chủ các gói thầu kỹ thuật phức tạp hơn.
Về công nghệ và hệ thống điều khiển – lĩnh vực có vai trò quyết định tới an toàn vận hành – Thủ tướng Chính phủ đã giao nhiệm vụ cho các tập đoàn công nghệ, viễn thông lớn trong nước như Viettel, VNPT, EVN tham gia nghiên cứu, phát triển và làm chủ công nghệ thông tin, hệ thống tín hiệu phục vụ đường sắt. Đây được xem là hướng đi quan trọng để các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam tham gia cung cấp giải pháp tích hợp cho các tuyến đường sắt mới, giảm phụ thuộc vào nhà thầu và thiết bị ngoại.
Cơ chế “đặt hàng” và bài toán tăng tỷ lệ nội địa hóa
Song song với nỗ lực của doanh nghiệp, Chính phủ và các cơ quan quản lý đang xây dựng cơ chế “đặt hàng”, ban hành tiêu chí và lộ trình tăng tỷ lệ nội địa hóa trong cung ứng thiết bị, vật tư cho các dự án đường sắt lớn. Cách tiếp cận này khuyến khích các tập đoàn trong nước liên kết với đối tác nước ngoài để tiếp nhận, chuyển giao công nghệ, đồng thời tham gia trực tiếp vào những khâu có khả năng nội địa hóa.
Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra nhiều thách thức. Doanh nghiệp Việt cần chuẩn hóa quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế, đầu tư thiết bị thử nghiệm, đường thử, xây dựng chuỗi cung ứng phụ trợ và đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn, kiểm định kỹ thuật. Chỉ khi vượt qua được các “hàng rào kỹ thuật” này, doanh nghiệp trong nước mới có thể tham gia sâu và bền vững vào chuỗi giá trị đường sắt.
Sự chuẩn bị tích cực của Hòa Phát, THACO, Viettel, VNPT cùng nhiều doanh nghiệp khác cho thấy nỗ lực tận dụng làn sóng đầu tư công vào hạ tầng đường sắt để hình thành một chuỗi cung ứng nội địa. Để cơ hội trở thành hiện thực, doanh nghiệp trong nước cần tiếp tục đầu tư nguồn lực tài chính, nhân lực kỹ thuật, tăng cường liên kết công nghệ và phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý nhằm bảo đảm tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn vận hành và tiến độ của các dự án trọng điểm.
