Bản án của Hội đồng xét xử phiên sơ thẩm đã bị Viện KSND tỉnh Nghệ An khẳng định có nhiều vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng và nội dung. Ảnh: Đinh Lê

Bản án DSST ngày 31/5/2013 được Hội đồng xét xử tuyên: “Bác yêu cầu của ông Trần Xuân Lập và người có quyền và nghĩa vụ liên quan bà Lê Thị Vạn, buộc ông Lê Duy Nguyên trả lại 36,5ha đất rừng; về án phí, buộc ông Lập phải chịu 53,61 triệu đồng án phí sơ thẩm. Miễn giảm cho ông Lập, bà Vạn và chỉ phải nộp 30 triệu đồng (trừ 23,61 triệu đồng)…”.

Về thủ tục tố tụng, bản án trên đã bị Viện KSND tỉnh Nghệ An chỉ ra 5 nội dung vi phạm nghiêm trọng.

Thứ nhất, vi phạm quy định về “người tiến hành tố tụng”. Trong 2 lần thụ lí trước, ông Hồ Diên Tuấn, Thư ký tòa án (TKTA) trực tiếp ghi lời khai của các đương sự, những công nhân trồng rừng đã tham gia góp vốn và trồng rừng trên đất tranh chấp, làm thư ký ghi biên bản hòa giải ngày 23/11/2011. Nhưng tại phiên tòa sơ thẩm ngày 31/5/2013, ông Tuấn lại tiến hành tố tụng với tư cách là TKTA ghi biên bản phiên tòa. Như vậy, việc TKTA Tuấn từng tiến hành tố tụng với tư cách là TKTA trong vụ án này trước đây, nay lại tiến hành tố tụng với tư cách là TKTA ghi biên bản phiên tòa là trái với quy định tại khoản 2 Điều 49 Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS).

Thứ hai, “xác định bị đơn chưa thống nhất”. Tại bản án sơ thẩm thể hiện bị đơn trong vụ án là ông Lê Duy Nguyên, nhưng tại biên bản phiên tòa thể hiện bị đơn trong vụ án tham gia phiên tòa sơ thẩm là doanh nghiệp tư nhân (DNTN) trồng rừng Lê Duy Nguyên do ông Lê Duy Nguyên làm đại diện…

Thứ ba, “xác nhận không đúng điều luật áp dụng”. Tại biên bản nghị án ở phần biểu quyết áp dụng điều luật và phần quyết định của bản án có ghi điều luật áp dụng là Mục II, III Quyết định số 02 ngày 10/1/1993 của UBND huyện Quỳnh Lưu là không đúng. Quyết định của UBND huyện Quỳnh Lưu về việc cấp đất rừng cho ông Lập chỉ là 1 văn bản hành chính, không phải là văn bản pháp luật làm căn cứ để tòa án áp dụng giải quyết vụ án dân sự.

Thứ tư, “không đưa người có quyền và nghĩa vụ liên quan vào tham gia tố tụng”. Hồ sơ vụ án thể hiện diện tích đất tranh chấp do DNTN trồng rừng Lê Duy Nguyên quản lý và sử dụng, không phải do cá nhân ông Nguyên sử dụng. DNTN này được thành lập có Ban Giám đốc và quyền lợi của hơn 30 công nhân trồng rừng. Trên đất tranh chấp còn có tài sản là cây cối có giá trị không nhỏ do các công nhân gây trồng và 80% lợi nhuận từ trồng rừng là của những người công nhân. DNTN không có tư cách pháp nhân nhưng tòa án không đưa những cá nhân trong DNTN trồng rừng Lê Duy Nguyên vào tham gia tố tụng là thiếu sót, dẫn đến giải quyết vụ án không triệt để… UBND huyện Quỳnh Lưu là đơn vị trực tiếp cấp lâm bạ cho ông Trần Xuân Lập. Tòa án nhận định rằng quy trình cấp lâm bạ không phù hợp nên bác đơn khởi kiện của ông Lập, nhưng không đưa UBND huyện Quỳnh Lưu vào tham gia tố tụng để xác minh làm rõ về quy trình cấp lâm bạ là vi phạm quy định tại khoản 4, Điều 56 BLTTDS.

Thứ năm, “vi phạm trong việc giải quyết về án phí”. Buộc những  người có quyền và nghĩa vụ liên quan phải nộp tạm ứng án phí trong khi họ không có yêu cầu độc lập. Những người con ông Lập, bà Vạn là anh Bắc, anh Quang, chị Quyên và anh Thành được tòa án đưa vào tố tụng với tư cách là người có quyền và nghĩa vụ liên quan nhưng họ không có đơn yêu cầu độc lập. Việc tòa cấp sơ thẩm buộc họ phải nộp tiền tạm ứng án phí 400.000 đồng/người là trái với quy định tại khoản 1, Điều 130 BLTTDS về nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí. Bản án tuyên về án phí không rõ ràng khi "buộc ông Trần Xuân Lập phải nộp 53,61 triệu đồng tiền án phí DSST. Miễn giảm cho ông Lập và bà Vạn 23,61 triệu đồng tiền án phí. Ông Trần Xuân Lập và bà Lê Thị Vạn còn phải nộp 30 triệu đồng". Như vậy, nếu hiểu theo bản án này thì ông Lập phải chịu 2 khoản án phí, một khoản 53,61 triệu đồng một mình ông phải chịu; một khoản 30 triệu đồng thì cả ông Lập và bà Vạn cùng phải chịu.

Giải quyết về án phí không đúng quy định tại điểm a, khoản 2, Điều 17 Nghị quyết 01/2012 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. Trong vụ án này, ông Lập khởi kiện yêu cầu ông Nguyên trả lại quyền sử dụng đất rừng cho ông. Tòa xử bác đơn khởi kiện của ông Lập nhưng lại buộc ông phải chịu án phí đối với vụ án có giá ngạch là không đúng với quy định trên. Trường hợp này, vợ chồng ông Lập chỉ phải chịu án phí không có giá ngạch.

Về nội dung của bản án cũng chứa đựng nhiều vi phạm nghiêm trọng, đó là tòa cấp sơ thẩm giải quyết vụ án không căn cứ vào những tình tiết khách quan có trong vụ án và không phù hợp với quy định của pháp luật.

Tại bản án sơ thẩm, Hội đồng xét xử nhận định: "Về đơn xin cấp đất hiện nay chưa xác định được là do ông Lập hay ông Nguyên viết, nhưng có cơ sở xác định là tên ông Lập trong đơn theo ghi nhận tại Quyết định số 02 ngày 10/1/1993 của UBND huyện Quỳnh Lưu". Tại các lời khai của ông Nguyên có trong hồ sơ vụ án đều thể hiện thời điểm 1992 do ông chưa nghỉ hưu nên không thể được cấp đất trồng rừng, ông phải nhờ ông Lập đứng tên xin cấp đất.

Tại Bút lục 108 có trong hồ sơ vụ án, ông Nguyên tự khai như sau: Năm 1992 sau khi quan sát thấy ở vùng Minh - Thanh xã Quỳnh Lập có nhiều đất trống đồi trọc, ông nảy ra ý định trồng rừng. Ông bàn với ông Lập và ông Ngoạn nhận đất chung để trồng rừng. Hai người đồng ý. Ông tìm hiểu thủ tục xin đất và về thảo đơn xin đất. Đơn mang tên ông Lập và ông Ngoạn (2 người trong nhóm đã bàn cùng nhận đất để trồng rừng chung) và anh Nam (trường hợp ông nhờ đứng tên)... Điều này chứng tỏ, chỉ có anh Nam là người ông nhờ đứng tên, còn lại trường hợp ông Lập là người "cùng nhận đất để trồng rừng chung" chứ không phải là ông nhờ ông Lập đứng tên hộ.

Lâm bạ số 02 ngày 10/1/1993 là cấp cho ông Lập do ông Lập là người đủ tiêu chuẩn và điều kiện được cấp đất lâm nghiệp. Bản án chỉ dựa vào việc ông Nguyên đi nhận lâm bạ và ký tên ông Lập vào lâm bạ trong khi không thu thập được hồ sơ xin cấp đất của ông Lập để xác định Quyết định số 02 ngày 10/1/1993 của UBND huyện Quỳnh Lưu giao đất rừng cho hộ gia đình ông Lập đã vi phạm về trình tự thủ tục giao đất, cấp giấy phép chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định tại Nghị định 30-HĐBT ngày 23/3/1989 của Hội đồng Bộ trưởng là chưa phù hợp.

Tại Điều 8, Nghị định 30/1989 quy định về việc giao đất như sau: "Người xin đất trống, đồi núi trọc để sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp phải làm đơn nộp UBND quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc nơi có đất trống, đồi trọc; trong thời hạn 1 tháng, cơ quan có thẩm quyền ghi trong Điều 13 Luật Đất đai phải trả lời". Việc giao lâm bạ, ký tên vào lâm bạ và giao nhận đất không phải là điều kiện để được cấp lâm bạ và quy trình để được cấp lâm bạ mà chỉ là quy trình sau khi cấp lâm bạ, do đó không thể là những căn cứ để cho rằng quy trình cấp lâm bạ của UBND huyện Quỳnh Lưu cho ông Trần Xuân Lập là không đúng theo quy định tại Nghị định nêu trên”.

Nhìn nhận tổng thể bản án, Viện trưởng Viện KSND tỉnh Nghệ An nhận định: “Bản án DSST nêu trên đã vi phạm pháp luật dân sự cả về nội dung và thủ tục tố tụng. Những vi phạm này là nghiêm trọng, cấp phúc thẩm không thể khắc phục được nên cần áp dụng khoản 3 Điều 275, Điều 277 BLTTDS để hủy bản án sơ thẩm theo hướng đã phân tích trên…”.

Công luận mong rằng phiên tòa phúc thẩm tới đây tại TAND tỉnh Nghệ An sẽ không còn những chuyện “lạ” xảy ra nữa…

Đinh Lê