(Thanh tra) - Trong bối cảnh ngành du lịch phục hồi mạnh sau đại dịch, kinh tế đêm nổi lên như một hướng đi mới đầy hứa hẹn. Việt Nam có đủ tiềm năng để “thức tỉnh” mỏ vàng này, nhưng đến nay vẫn còn manh mún, thiếu chiến lược và chưa đạt được hiệu quả tổng thể. Đồng thời, cơ chế sáp nhập địa phương đang mở ra cơ hội lớn để kết nối không gian dịch vụ đêm, tạo ra hệ sinh thái chuyên nghiệp, đồng bộ hơn.
Theo Quyết định 1129/QĐ-TTg ngày 27/7/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Phát triển ban đêm ở Việt Nam, coi kinh tế ban đêm được xác định là “dấu mốc then chốt” cho phát triển kinh tế đô thị. Tuy nhiên, khi triển khai tại Việt Nam vẫn là bước đầu, còn phân mảnh, thiếu quy hoạch tổng thể.
Kinh tế đêm được hiểu là toàn bộ hoạt động kinh tế diễn ra từ 18h00 hôm trước đến 6h00 sáng hôm sau bao gồm các lĩnh vực: ẩm thực, mua sắm, văn hoá-giải trí, dịch vụ du lịch-vận tải, chăm sóc sức khoẻ… Tại nhiều quốc gia, đặc biệt là các điểm đến du lịch nổi tiếng như Bangkok, Paris, NewYork hay Tokyo, kinh tế đêm đã phát triển thành một phần chiến lược của nền kinh tế và đóng góp đáng kể vào GDP và giải quyết hàng triệu việc làm.
Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Một số thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hội An, Phú Quốc, Quảng Ninh… đã từng bước thí điểm và mở rộng hoạt động kinh tế ban đêm với các phố đi bộ, chợ đêm, lễ hội ánh sáng, trình diễn nghệ thuật đường phố… Tuy nhiên, theo đánh giá của chuyên gia, hoạt động này vẫn thiếu đồng bộ, chưa tạo nhiều thương hiệu và chưa đủ sức níu chân du khách.
Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam đã nhấn mạnh: “Kinh tế đêm có thể đẩy GDP tăng thêm 20–30%. Nhưng giá trị của mô hình này không chỉ nằm ở con số mà còn mở ra cơ hội việc làm, nâng cao thu nhập và khơi dậy sự năng động của con người…”. Ông cũng chỉ rõ các mô hình hiện đại – như pháo hoa Đà Nẵng, du lịch xuyên đêm ở Phú Quốc – là minh chứng cho hướng đi dài hơi, cần hạ tầng, doanh nghiệp chủ lực, sự ủng hộ của chính quyền và thay đổi văn hóa cộng đồng. “Để kinh tế đêm phát triển hiệu quả… cần hội tụ nhiều điều kiện: doanh nghiệp hạt nhân, chính quyền và dân cư ủng hộ, hạ tầng đồng bộ…”.
TS Trần Du Lịch - Chủ tịch Hội đồng tư vấn thực hiện Nghị quyết 98 của Quốc hội từng nhận định: “Kinh tế đêm là dư địa lớn để phát triển kinh tế đô thị và du lịch, nhưng chúng ta chưa có chiến lược tổng thể, chưa gắn kết giữa các ngành và đặc biệt là chưa hình thành các trung tâm dịch vụ đêm quy mô.” Ông nhấn mạnh, việc quy hoạch phát triển đêm cần dựa trên năng lực thực tế, nhu cầu thị trường và khả năng điều phối của chính quyền.
Việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã theo chủ trương tinh gọn bộ máy, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước đang mở ra nhiều không gian phát triển mới. Đặc biệt, đối với các đô thị có tính chất liên kết vùng, việc sáp nhập sẽ tạo điều kiện thuận lợi để phát triển hệ sinh thái kinh tế đêm rộng hơn, liên hoàn hơn.
Khi một đô thị trung tâm sáp nhập với các địa phương vùng ven, không gian tổ chức dịch vụ đêm có thể mở rộng ra các khu vực có tiềm năng về ẩm thực, sinh thái, du lịch cộng đồng. Những nơi trước đây bị hạn chế về quản lý, hạ tầng hoặc thiếu quy hoạch bài bản sẽ có điều kiện để hòa nhập vào chiến lược phát triển chung.
Dù mang đến nhiều kỳ vọng, song quá trình phát triển kinh tế đêm tại các địa phương hậu sáp nhập vẫn đối mặt không ít khó khăn. Trước hết là sự thiếu hụt về cơ sở hạ tầng: hệ thống chiếu sáng, giao thông công cộng, bãi đỗ xe, nhà vệ sinh công cộng... chưa đáp ứng được yêu cầu mở rộng dịch vụ đêm.
Thêm vào đó là vấn đề an ninh trật tự, quản lý tiếng ồn, vệ sinh môi trường, và đặc biệt là khung pháp lý điều chỉnh các hoạt động kinh tế đêm hiện vẫn còn thiếu rõ ràng. Nhiều mô hình kinh doanh bị giới hạn bởi quy định về giờ hoạt động, giấy phép hoặc cơ chế phối hợp liên ngành. Một điểm yếu lớn khác là thiếu nguồn nhân lực được đào tạo bài bản về vận hành dịch vụ đêm, từ nhân viên nhà hàng, khách sạn, đến đội ngũ bảo vệ, hướng dẫn viên, nghệ sĩ biểu diễn.
Định hướng phát triển cần đồng bộ
Để kinh tế đêm thật sự trở thành động lực tăng trưởng mới trong bối cảnh địa phương mở rộng sau sáp nhập, cần những bước đi căn cơ và đồng bộ.
Trước hết, quy hoạch kinh tế đêm cần được lồng ghép vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương với các chỉ tiêu cụ thể, tránh phát triển tự phát. Các mô hình phố đêm, chợ đêm, khu giải trí đêm cần có sự chọn lọc, ưu tiên phát triển ở các khu vực trung tâm, gần các điểm du lịch, dễ kết nối giao thông.
Thứ hai, cần tăng cường đầu tư cho hạ tầng hỗ trợ kinh tế đêm: chiếu sáng công cộng, hệ thống giám sát an ninh, dịch vụ giao thông đêm, điểm đỗ xe, và nhà vệ sinh đạt chuẩn. Đồng thời, phát triển dịch vụ công cộng số (wifi miễn phí, bản đồ số, vé điện tử...) để phục vụ du khách và cư dân sử dụng vào ban đêm.
Thứ ba, địa phương cần xây dựng cơ chế hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này, nhất là các startup sáng tạo về trải nghiệm đêm như du lịch văn hóa, trình diễn ánh sáng, nghệ thuật đường phố, ẩm thực đặc sản. Các chính sách ưu đãi về thuế, thuê mặt bằng hay tín dụng xanh có thể tạo cú hích thu hút đầu tư.
Cuối cùng, chính quyền cần phối hợp chặt chẽ giữa các ngành: du lịch, công thương, văn hóa, công an, quản lý đô thị... để đảm bảo phát triển kinh tế đêm gắn với trật tự, an toàn và văn minh đô thị.
(Luật sư Đỗ Hải Nam - Đoàn Luật sư Hà Nội)
Kinh tế đêm không chỉ là không gian để tiêu tiền, mà là nơi để tạo ra giá trị mới cho du lịch và đô thị. Việc tận dụng hiệu quả làn sóng sáp nhập địa phương để định hình lại không gian dịch vụ đêm, xây dựng một hệ sinh thái kinh tế ban đêm phong phú, đặc sắc, đồng bộ sẽ là chìa khóa giúp các địa phương tăng sức cạnh tranh trong thời đại du lịch trải nghiệm lên ngôi.
