(Thanh tra) - “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Trong trường hợp này, quy định về áp dụng tập quán và áp dụng tương tự pháp luật của bộ luật này sẽ được áp dụng để xem xét, giải quyết”.
Sáng nay (27/6), Quốc hội nghe trình Dự án Bộ luật Dân sự (sửa đổi).
Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cho biết, Dự thảo Bộ luật Dân sự quy định cụ thể cơ chế pháp lý để bảo vệ quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân thông qua Tòa án và cơ quan có thẩm quyền khác.
Trường hợp quyền dân sự bị vi phạm hoặc có tranh chấp thì việc bảo vệ quyền được thực hiện theo pháp luật tố tụng tại Tòa án hoặc trọng tài. Việc bảo vệ quyền dân sự theo thủ tục hành chính được thực hiện trong những trường hợp luật định. Quyết định giải quyết vụ việc theo thủ tục hành chính có thể được xem xét lại tại Tòa án.
Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng; trong trường hợp này, quy định về áp dụng tập quán và áp dụng tương tự pháp luật của Bộ luật này được áp dụng để xem xét, giải quyết.
Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường, trong thời gian qua, do thiếu quy định này của luật nên không ít trường hợp Tòa án đã phải từ chối thụ lý và giải quyết các yêu cầu chính đáng của cá nhân, pháp nhân.
Ông Cường nhấn mạnh, “việc bổ sung quy định nêu trên là cần thiết nhằm góp phần thực hiện trách nhiệm này của Nhà nước”.
“Tán thành về mặt chủ trương là cần có những biện pháp nhằm xác lập, bảo vệ các quyền dân sự, bảo vệ các quyền con người và quyền công dân đã được Hiến pháp ghi nhận”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cho biết quan điểm của Ủy ban.
Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật đề nghị, cân nhắc các nội dung này có thuộc phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Dân sự hay các đạo luật về tố tụng.
Liên quan đến áp dụng tập quán và áp dụng tương tự pháp luật, ông Lý cho biết, việc áp dụng tập quán đã được ghi nhận trong các văn bản pháp luật. Nhưng thực tiễn cho thấy, Tòa án còn lúng túng trong việc áp dụng quy định này để giải quyết tranh chấp. Vì hầu hết các văn bản hiện hành mới chỉ thừa nhận cho phép áp dụng mà chưa có quy định thế nào là tập quán và điều kiện áp dụng tập quán.
Đơn cử như các quy định của Bộ luật Dân sự 2005 về quyền sở hữu chung được xác lập theo tập quán (Điều 215), quản lý, sử dụng, định đoạt tài sản chung của cộng đồng theo tập quán (Điều 220); bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra theo tập quán (Điều 625) hay xác định chi phí mai táng theo tập quán (Điều 683).
Các văn bản pháp luật cũng mới dừng ở việc chỉ ra trong trường hợp nào áp dụng tập quán và xác định thứ tự ưu tiên của việc áp dụng.
Hơn nữa, áp dụng quy định tương tự của pháp luật chưa được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật. Trong khi đó, Hiến pháp, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và các luật về tố tụng đều quy định “Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”.
“Vấn đề thế nào là “áp dụng quy định pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự tương tự” cần được quy định trong Bộ luật Dân sự để làm cơ sở pháp lý cho việc vận dụng tập quán và áp dụng quy định tương tự của pháp luật khi xét xử”, Báo cáo Thẩm tra của Ủy ban Pháp luật nêu rõ.
Để bảo đảm tính khả thi của các quy định này, Ủy ban pháp luật đề nghị, cần quy định rõ các nội dung về áp dụng tập quán, áp dụng quy định tương tự của pháp luật và lẽ công bằng trong Bộ luật Dân sự làm căn cứ để Tòa án áp dụng giải quyết vụ việc dân sự của người dân.
Một số ý kiến thì đề nghị cân nhắc quy định cho phép Tòa án áp dụng quy định tương tự khi chưa có luật điều chỉnh và đề nghị xem xét để quy định nội dung này không mâu thuẫn với nguyên tắc thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật đã được ghi nhận trong Hiến pháp.
Cũng trong hôm nay, Quốc hội thảo luận tại Hội trường Dự án Luật Tổ chức Toà án nhân dân và Dự án Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân.
Thảo Nguyên
