(Thanh tra) - Sau 3 năm thực hiện Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, các cơ quan đã xem xét bồi thường hơn 23 tỷ đồng. Tuy nhiên, số lượng vụ việc xem xét trách nhiệm hoàn trả trong cả 3 lĩnh vực (quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án) rất ít. Đặc biệt, trong lĩnh vực tố tụng, Nhà nước chưa thu được khoản tiền hoàn trả nào của người thi hành công vụ.
Vẫn còn tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm
Tại hội nghị sơ kết 3 năm thi hành Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước ngày 28/5, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường khẳng định: Công tác bồi thường của Nhà nước tuy gặp nhiều khó khăn nhưng đã đạt được những kết quả bước đầu đáng khích lệ. Việc ban hành văn bản hướng dẫn tuy chậm nhưng đến nay cũng đã được khắc phục xong.
Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đã đáp ứng yêu cầu và mục tiêu tạo cơ chế khả thi để người bị thiệt hại thực hiện quyền yêu cầu bồi thường, đồng thời bảo đảm giải quyết hài hòa lợi ích giữa một bên là Nhà nước, cơ quan Nhà nước, người thi hành công vụ và một bên là cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp bị thiệt hại.
Theo số liệu tổng hợp báo cáo của các bộ, ngành, địa phương, tính đến ngày 31/12/2012, các cơ quan có trách nhiệm bồi thường đã thu lý 182 vụ việc yêu cầu bồi thường thiệt hại, trong đó đã giải quyết được 137 vụ (đạt tỷ lệ 75%) với tổng số tiền bồi thường hơn 23 tỷ đồng.
Tuy nhiên, kết quả khảo sát tình hình yêu cầu bồi thường, giải quyết bồi thường trong lĩnh vực thi hành án dân sự cho thấy, có 4,2% cán bộ, công chức thuộc các cơ quan thi hành án dân sự và có đến 20% người dân không biết đến Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
Nhiều cơ quan từ cấp Trung ương đến cấp tỉnh, cấp huyện rất chậm triển khai Luật đến đội ngũ cán bộ, công chức. Cá biệt, có một số cơ quan cho đến nay vẫn chưa triển khai Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước thuộc phạm vi quản lý của cơ quan mình.
Công tác giải quyết bồi thường còn xảy ra tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa các cơ quan có liên quan mỗi khi phát sinh vụ việc yêu cầu bồi thường gây bức xúc cho người bị thiệt hại, làm suy giảm niềm tin của nhân dân với Nhà nước. Trong khi đó, trên thực tế lại phát sinh tình trạng có sự trách chấp về cơ quan có trách nhiệm bồi thường.
Đặt biệt, trong 3 năm qua, việc xem xét trách nhiệm hoàn trả chưa được thực hiện kịp thời, số lượng vụ việc đã xem xét trách nhiệm hoàn trả trong cả 3 lĩnh vực (quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án) rất ít, chỉ 11/137 số vụ việc đã giải quyết yêu cầu bồi thường.
Theo ông Nguyễn Thanh Tịnh, Cục trưởng Cục Bồi thường Nhà nước, trong lĩnh vực tố tụng, Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an đã xem xét giải quyết bồi thường với số tiền hơn 8,3 tỷ đồng. Song, Nhà nước chưa thu được một khoản tiền hoàn trả nào của người thi hành công vụ. Trong lĩnh vực quản lý hành chính và thi hành án, một số trường hợp, việc xem xét trách nhiệm hoàn trả lại chưa được thực hiện theo quy định của pháp luật.
Ông Tịnh nêu, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước quy định việc xem xét trách nhiệm hoàn trả chỉ được thực hiện sau khi cơ quan Nhà nước đã chi trả tiền bồi thường cho người bị thiệt hại và một trong các căn cứ để xem xét trách nhiệm hoàn trả là dựa trên số tiền thực tế mà Nhà nước đã chi trả bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, trên thực tế, có cơ quan lại xem xét trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ khi chưa được cấp kinh phí chi trả tiền bồi thường.
Xây dựng chế tài xử lý vi phạm trách nhiệm hoàn trả
Tại hội nghị, các đại biểu tập trung thảo luận thực trạng công tác quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ; những tồn tại, vướng mắc trong các quy định của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước….
TS Dương Đặng Huệ, Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp, cho biết: Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước quy định cơ quan Nhà nước có trách nhiệm bồi thường đối với cá nhân, tổ chức bị thiệt do người thi hành công vụ gây ra trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án. Tuy nhiên, Luật chỉ quy định liệt kê một số trường hợp nhất định trong từng lĩnh vực đó mà không phải là tất cả các hành vi có sai phạm trong 3 lĩnh vực đó nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường. Do đó, vẫn còn có những trường hợp mặc dù thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước nhưng lại không được bồi thường.
PGS.TS Phạm Hữu Nghĩa, Viện Nhà nước và Pháp luật, cho rằng, trong Nhà nước pháp quyền không thể vin vào lý do “điều kiện kinh tế” của Nhà nước chưa cho phép hoặc “trình độ kém của đội ngũ cán bộ, công chức hiện nay” mà hạn chế quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại của cá nhân, tổ chức. “Để bảo đảm quyền con người, quyền công dân, trong đó có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại do hành vi hoạt động công vụ gây ra thì cần mở rộng phạm vi bồi thường đối với các lĩnh vực hoạt động của Nhà nước. Có thể quy định theo cách xác định rõ các trường hợp không được bồi thường. Ngoài những trường hợp không được Nhà nước bồi thường thì cá nhân, tổ chức sẽ được giải quyết bồi thường theo quy định của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước”, PGS.TS Phạm Hữu Nghĩa đề xuất.
Nhiều ý kiến cũng cho rằng, quy định hiện hành về trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ chưa đủ sức răn đe, mức hoàn trả trong nhiều trường hợp còn thấp, chưa tương xứng với khoản tiền mà Nhà nước chi trả, bồi thường cho người bị thiệt hại.
TS Nguyễn Văn Cường, Viện Khoa học xét xử, TAND Tối cao, nhận định việc không có hướng dẫn thống nhất giữa các văn bản về cùng một vấn đề có liên quan sẽ dẫn tới lúng túng trong việc giải quyết các trường hợp cụ thể giữa các cơ quan. Theo TS Cường, cần sửa đổi quy định về xác định mức hoàn trả theo hướng, mọi trường hợp người thi hành công vụ có hành vi trái pháp luật do lỗi cố ý mà gây thiệt hại cho cá nhân, tổ chức thì phải hoàn trả toàn bộ số tiền Nhà nước đã bồi thường cho người bị thiệt hại.
Đại diện TAND TP Hồ Chí Minh, Sở Tư pháp các tỉnh Hậu Giang, Bến Tre, Long An đề xuất cần nghiên cứu, xem xét tăng mức hoàn trả đối với trường hợp vi phạm; quy định chế tài xử lý người thi hành công vụ vi phạm quy định về trách nhiệm hoàn trả cụ thể cho từng trường hợp để dễ dàng áp dụng…
Hương Giang
