(Thanh tra) - Phó chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo Nguyễn Lê Bình cho rằng mô hình chính quyền địa phương hai cấp đang tạo ra những thay đổi mạnh mẽ trong quản trị Nhà nước và mở ra kỳ vọng mới cho công cuộc giảm nghèo bền vững, nếu tận dụng tốt cơ hội cải cách này.
Từ tháng 7/2025, hệ thống chính quyền địa phương trên cả nước chính thức vận hành theo mô hình hai cấp tỉnh và xã. Cuộc cải cách hành chính quy mô lớn này đã đưa số tỉnh, thành phố từ 63 xuống còn 34, đồng thời sắp xếp lại toàn bộ hệ thống hành chính cấp xã, tinh gọn còn 3.321 đơn vị. Không chỉ là thay đổi về tổ chức bộ máy, mô hình chính quyền hai cấp được kỳ vọng tạo ra bước đột phá trong điều hành phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt là công tác giảm nghèo bền vững.
Ông Nguyễn Lê Bình, Phó chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhận định việc tinh gọn bộ máy và rút ngắn tầng nấc trung gian tạo ra thay đổi căn bản về quản trị. Khi cấp tỉnh có thể chỉ đạo trực tiếp xuống cấp xã, quy trình ra quyết định trở nên nhanh hơn, rõ ràng hơn và ít bị gián đoạn.
"Nếu trước đây phải qua nhiều khâu, nhiều cấp, thì bây giờ chính sách có thể đến tận cơ sở chỉ trong một chỉ đạo. Điều này giúp giảm độ trễ và nâng tính hiệu quả của việc triển khai", ông Bình nhấn mạnh.
Một lợi thế quan trọng khác của mô hình hai cấp là khả năng tạo dựng không gian chia sẻ nguồn lực. Sau sắp xếp, nhiều tỉnh có quy mô lớn hơn, tiềm lực kinh tế ngân sách mạnh hơn, nhờ đó việc hỗ trợ các khu vực khó khăn được chủ động hơn. Các mô hình sinh kế, chương trình đào tạo nghề, mô hình phát triển nông nghiệp công nghệ cao từ những địa phương phát triển có thể lan tỏa sang các xã vùng sâu, vùng xa.
"Sự chênh lệch giữa các vùng có thể được thu hẹp nếu chúng ta tận dụng tốt nguồn lực chung", ông Bình nói.
Mô hình hành chính hai cấp mới cũng cho phép địa phương có không gian linh hoạt hơn trong thiết kế chính sách giảm nghèo. Thay vì áp dụng cứng nhắc quy trình hoặc bộ tiêu chí chung, các tỉnh có thể xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện thực tiễn, đặc điểm kinh tế xã hội, phong tục và mức sống của người dân. Theo ông Bình, đây là một trong những yếu tố giúp nâng cao hiệu quả của chương trình giảm nghèo đa chiều trong giai đoạn chuẩn nghèo mới, giai đoạn đòi hỏi chú trọng hơn tới chất lượng hạ tầng, giáo dục, y tế, dịch vụ xã hội và mức độ hội nhập kinh tế của từng hộ gia đình.
Dù có nhiều cơ hội, quá trình chuyển đổi mô hình chính quyền hai cấp cũng đặt ra không ít thách thức. Một số địa phương gặp khó trong sắp xếp nhân sự, phân định nhiệm vụ, hay điều phối nguồn lực khi quy mô hành chính thay đổi quá nhanh. Năng lực quản trị không đồng đều giữa các địa phương có thể làm nảy sinh khoảng trống trong triển khai chương trình giảm nghèo.
"Nếu bộ máy chính quyền hai cấp mới không được vận hành bài bản, chương trình giảm nghèo có nguy cơ bị chậm tiến độ hoặc thiếu tính kết nối", ông Bình cảnh báo.
Để vượt qua thách thức, ông cho rằng Việt Nam cần chuyển từ tư duy "chính quyền làm hết" sang "xã hội cùng làm". Các doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ chức xã hội, tổ chức quốc tế và cộng đồng dân cư phải được khuyến khích tham gia sâu hơn vào chương trình giảm nghèo. Việc hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề, đưa sản phẩm nông nghiệp lên sàn thương mại điện tử hay cải thiện hạ tầng dịch vụ cơ bản đều cần sự chung tay rộng rãi.
Nhằm chuẩn bị cho bước đi chiến lược tiếp theo, Việt Nam đang xây dựng chương trình mục tiêu giảm nghèo bền vững mới, với năm định hướng lớn. Đầu tiên là tích hợp các chương trình có tính chất tương đồng, đặc biệt là hợp nhất Chương trình giảm nghèo bền vững với Chương trình xây dựng nông thôn mới theo chỉ đạo của Thủ tướng. Việc tích hợp này giúp thống nhất mục tiêu, tránh dàn trải nguồn lực và giảm thủ tục chồng chéo.
Định hướng thứ hai là tập trung nguồn lực cho các "lõi nghèo", những vùng khó khăn nhất, nơi điều kiện địa lý khắc nghiệt, tỷ lệ hộ nghèo cao và cơ hội tiếp cận dịch vụ cơ bản còn hạn chế.
Thứ ba, ông nhấn mạnh việc lấy địa phương và người dân làm trung tâm. Mọi chính sách phải bắt nguồn từ nhu cầu thực, phản ánh đúng mong muốn của cộng đồng và trao quyền chủ động cho người dân trong việc lựa chọn mô hình thoát nghèo.
Truyền thông chính sách, định hướng thứ tư, được xem là mắt xích quan trọng giúp chính sách đi vào cuộc sống. Khi người dân hiểu rõ quyền lợi, hiểu cách triển khai, họ sẽ tham gia tích cực hơn và giám sát tốt hơn. Ông Bình cho rằng truyền thông cần được đưa về tận thôn, bản với cách làm linh hoạt, dễ hiểu, tránh tình trạng văn bản chỉ "nằm trên bàn cán bộ".
Định hướng cuối cùng là tăng cường theo dõi, kiểm tra, giám sát với sự tham gia của chính người dân, chủ thể hưởng lợi của chương trình. Việc công khai nguồn vốn, tiến độ thực hiện và kết quả đầu ra giúp nâng mức minh bạch và tạo niềm tin xã hội.
"Đồng vốn đầu tư công là tiền của dân. Muốn dân tin, dân theo, dân ủng hộ, phải để họ thấy rõ đồng tiền đang được sử dụng hiệu quả", ông Bình nhấn mạnh.
