Các tàu cuốc khai thác vàng trái phép trên sông Gâm, đoạn chảy qua thị trấn Vĩnh Lộc, huyện Chiêm Hóa. Ảnh D.Th.Tùng

Ổn định trật tự trong vòng 1 tháng

Không giàu về khoáng sản so với các tỉnh miền núi phía Bắc nhưng KTKSTP ở Tuyên Quang đã băm nát bức tranh đẹp đẽ về môi trường.

Tại huyện Na Hang, huyện Chiêm Hóa, chúng tôi chứng kiến hoạt động KTKSTP (chủ yếu là vàng) ở đây diễn ra rầm rộ và khốc liệt. Sông suối ở Na Hang, Chiêm Hóa bị băm xới tả tơi bởi hàng loạt “hung thần” có tên gọi “tàu cuốc”. Dưới danh nghĩa khai thác cát sỏi, tàu cuốc thi nhau bới móc lòng sông, bất chấp thông báo “cấm tàu cuốc hoạt động” mà UBND tỉnh này gửi đến tận thôn, xã từ tháng 4/2011.

Không chỉ tàn phá sông suối, hoạt động khai thác vàng còn đảo lộn cả vùng rừng đại ngàn của xã Tân Mỹ, huyện Chiêm Hóa trước sự bất lực của người dân cùng chính quyền sở tại. Phía sau hoạt động khai thác khoáng sản (đặc biệt là KTKSTP) chằng chịt mối quan hệ “khó hiểu” giữa chủ khai thác với cán bộ có trách nhiệm.

Những mảng bùn màu sắc khác lạ ở khu vực Khuổi Khoang, xã Tân Mỹ, huyện Chiêm Hóa.

Từ phản ánh của chúng tôi, ông Chẩu Văn Lâm, Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang đã lập tức chỉ đạo ngành Tài nguyên và Môi trường (TN&MT), các địa phương ra tay chấn chỉnh…

Trở lại các điểm nóng KTKSTP ở Tuyên Quang như Na Hang, Chiêm Hóa đầu tháng 4/2012 (1 tháng sau lời hứa “chấn chỉnh quyết liệt” của ông Chẩu Văn Lâm), chúng tôi khá bất ngờ trước vẻ thanh bình của những nơi từng bị băm xới tơi tả. Các tàu cuốc vốn là hung thần của sông, suối - cái thì bị trục xuất, cái thì nằm im lìm bất động. Một chủ khai thác vàng sừng sỏ ở Chiêm Hóa cho biết, không còn tàu cuốc nào dám nổ máy từ giữa tháng 3 đến nay.

Theo báo cáo của UBND tỉnh Tuyên Quang gửi Văn phòng Chính phủ cùng Bộ TN&MT, tháng 4/2012: Đã có 21 lãnh đạo UBND cấp xã, tổ viên tổ công tác… bị kỷ luật bằng các hình thức khiển trách, cảnh cáo, điều động chuyển công tác khác do để xảy ra tình trạng KTKSTP. Sở TN&MT tỉnh cũng xử lý theo thẩm quyền và đề xuất UBND tỉnh ra thông báo tạm dừng hoạt động khai thác 11 đơn vị; tước quyền sử dụng 6 giấy phép không thời hạn/6 đơn vị; thu hồi 8 giấy phép/7 đơn vị, đóng cửa mỏ 7 giấy phép/7 đơn vị (chủ yếu là khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường); xử phạt vi phạm hành chính 38 đơn vị trong lĩnh vực khoáng sản, bảo vệ môi trường và đất đai, với tổng số tiền trên 735 triệu đồng.

Đến đầu tháng 4/2012, tỉnh Tuyên Quang cũng xử phạt hành chính 32 vụ vi phạm trong lĩnh vực khoáng sản, bảo vệ môi trường, đất đai, với tổng số tiền trên 3 tỷ đồng. Doanh nghiệp (DN) vi phạm còn bị buộc khôi phục lại hiện trạng ban đầu tại nơi khai thác…

Muộn còn hơn không

Liên quan đến căng thẳng, bức xúc của người dân đối với DN T&T khai thác vàng tại khu vực rừng đại ngàn Khuổi Khoang thuộc Bản Giảo, xã Tân Mỹ, huyện Chiêm Hóa, trong cuộc trao đổi mới đây nhất với chúng tôi, Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang Chẩu Văn Lâm thừa nhận: “Hoạt động của DN T&T không đem lại hiệu quả kinh tế cho địa phương mà còn làm thay đổi môi trường xung quanh”.

Phải cần đến thời gian hàng chục, thậm chí hàng trăm năm mới có thể khôi phục lại môi trường trên diện tích 50 ha khu mỏ Khuổi Khoang.

Ông Lâm cho biết, đã chỉ đạo làm thủ tục theo trình tự từ huyện trở lên để báo cáo Bộ TN&MT, Chính phủ, đề nghị rút giấy phép khai thác khoáng sản của T&T. “Chúng tôi không dung tha bất kỳ hành vi sai trái nào trong hoạt động KTKS. Với T&T, chủ trương của tỉnh rất rõ ràng là phải rút giấy phép”, Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang khẳng định. Lý do rút giấy phép khai thác của T&T được Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang Chẩu Văn Lâm cho biết là do DN này hoạt động không đúng nội dung giấy phép và Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM).

Tại Khuổi Khoang, chúng tôi chứng kiến cả vùng rừng núi rộng lớn trên dưới 50ha cạnh hồ thuỷ lợi Khuổi Khoang bị băm nát. Đất đá, cây rừng bị xới tung. Phơi ra dưới ánh nắng chói chang là những mảng bùn sền sệt màu sắc khác lạ. Một góc hồ Khuổi Khoang đã cạn do đất đá chảy ra. Mép hồ rải rác những vệt bùn màu tím đỏ… Dân địa phương cho biết, do trâu bò các bản lân cận Khuổi Khoang lăn ra chết nên có lúc hàng trăm người đã tụ tập kéo nhau vào mỏ của T&T đấu tranh đòi dừng khai thác.

Từ sự chỉ đạo sát sao của lãnh đạo UBND tỉnh, đã có những chuyển biến tích cực trong KTKS (đặc biệt là KTKSTP) ở Tuyên Quang. Tuy nhiên, với khu mỏ Khuổi Khoang, việc trả lại môi trường tạm gọi là sạch sẽ, có lẽ phải cần đến hàng chục, thậm chí hàng trăm năm. Động thái rút giấy phép khai thác khu mỏ này của tỉnh Tuyên Quang có thể đã quá muộn nhưng “muộn còn hơn không”, vì lơ lửng trên đầu hàng vạn dân cư là thảm cảnh bất an về sinh kế và môi trường.

Dương Thanh Tùng