(Thanh tra) - Mỗi mùa lũ lụt, bên cạnh thảm họa thiên nhiên tàn khốc, không gian mạng lại xuất hiện một "cơn lũ" vô hình nhưng nguy hiểm không kém: tin giả, xuyên tạc. Các thế lực thù địch đã lợi dụng nỗi đau và sự hỗn loạn thông tin để gieo rắc những mầm mống độc hại, áp dụng các thủ đoạn tinh vi như "đánh tráo sự thật", gây hoang mang, làm nhiễu loạn công tác cứu hộ và xói mòn niềm tin xã hội.
Thiên tai và “mầm mống” tin giả
Ngày 21/11, Công an tỉnh Khánh Hòa đã làm việc với nhiều người đăng tải, chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội. Các nội dung như “vỡ đập Am Chúa”, “vỡ đập Suối Dầu” hay “tin khẩn yêu cầu người dân khu vực Chợ Ga, xã Vĩnh Thạnh di dời ngay vì tối nay xả đập mực nước 3,5m…” đều là thông tin bịa đặt, gây ngộ nhận, hoang mang dư luận. Sau đó ngày 23/11, Bộ Công an phát cảnh báo về tình trạng tin giả, video, hình ảnh AI ngụy tạo trên mạng xã hội liên quan đến mưa lũ Miền Trung. Qua rà soát không gian mạng, Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Công an tỉnh Đắk Lắk) đã phát hiện 52 tài khoản (trên Facebook, TikTok...) có hành vi đăng tải nội dung chưa kiểm chứng, sai sự thật về tình hình mưa lũ.
Khi thiên tai xảy ra, mang đến những thiệt hại nặng nề về vật chất, cũng là lúc một nguy cơ vô hình nhưng cực kỳ nguy hiểm xuất hiện: sự bùng phát của tin giả. Trong bối cảnh mọi người khao khát thông tin để ứng phó và cứu trợ, mạng xã hội lại trở thành “chiến trường” để những kẻ cơ hội, mang động cơ xấu, gieo rắc những “mầm mống” thông tin sai lệch, xuyên tạc.
Những “mầm mống” tin giả này không phải là thông tin sai sót do nhầm lẫn, mà là các thông tin được tạo ra với mục đích cố ý lừa dối, thao túng hoặc phá hoại có tổ chức. Chúng được thai nghén và nảy mầm trong môi trường hỗn loạn, nhắm thẳng vào ba mục tiêu chính: phóng đại thiệt hại để khuếch đại sự hoang mang; xuyên tạc công tác cứu trợ để bôi nhọ lực lượng chức năng; và kích động chia rẽ để phá hoại tinh thần đoàn kết dân tộc ta. Những thông tin này luồn lách qua các kênh không chính thống, né tránh sự kiểm duyệt, với mục đích cuối cùng là gây nhiễu loạn thông tin và làm xói mòn niềm tin.
Theo chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu, đây không còn là chuyện "ảnh chế cho vui" mà là một dạng tấn công thông tin có chủ đích. Nó nguy hiểm ở chỗ đánh thẳng vào cảm xúc người dân trong bối cảnh khẩn cấp, dễ làm họ mất niềm tin vào nguồn tin chính thống. Thuật toán mạng xã hội lại ưu tiên nội dung gây sốc nên hình ảnh càng cực đoan càng lan nhanh. Đáng lo hơn, nhiều đối tượng tận dụng những nội dung này để kêu gọi từ thiện giả hoặc lừa người dùng vào các đường link độc hại. Nếu không coi đây là một dạng chiến tranh nhận thức, xã hội sẽ phải trả giá rất lớn.
Cùng quan điểm, Tiến sĩ Trần Văn Duy - cố vấn pháp lý Công ty Luật Sao Kim, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, để những "mầm mống" tin giả này có thể nảy nở và phát triển, các đối tượng đã sử dụng những thủ đoạn tinh vi nhằm đánh mạnh vào tâm lý người đọc, khiến họ tin rằng thông tin sai lệch đó là sự thật. Thủ đoạn phổ biến nhất mà chúng hay dùng là cắt ghép, thay đổi ngữ cảnh, sử dụng hình ảnh và video như những "bằng chứng" xác thực. Kẻ xấu thường dùng ảnh lũ lụt từ những năm trước, hoặc từ các quốc gia khác trên thế giới, sau đó gán cho tình hình hiện tại ở Việt Nam. Việc này nhằm mục đích phóng đại mức độ nghiêm trọng, tạo ra cảm giác thảm khốc tột cùng, đẩy sự hoang mang lên đến đỉnh điểm. Chỉ trích xuất một đoạn video hoặc hình ảnh đơn lẻ, "nhạy cảm" nhất của một sự kiện cứu trợ, rồi cố tình cắt bỏ phần ngữ cảnh, xuyên tạc thành hình ảnh "vô trách nhiệm", "thiếu sót". Thủ đoạn này đã bóp méo sự thật để trở thành công cụ lừa dối nguy hiểm.
Đặc biệt, trong thời đại công nghệ số, các thế lực thù địch đã nâng cấp thủ đoạn lên một mức độ nguy hiểm mới thông qua việc sử dụng trí tuệ Nhân tạo (AI) và công nghệ Deepfake. Đây là cách tạo ra bằng chứng giả mạo gần như hoàn hảo, khiến việc phân biệt thật giả trở nên cực kỳ khó khăn. Chúng sử dụng các công cụ AI tạo sinh hình ảnh và video để tạo ra các clip về các khu vực bị ngập lụt với mức độ tàn phá phi thực tế. Clip này có thể mô phỏng chi tiết các cảnh nhà cửa bị cuốn trôi, mực nước dâng cao đột ngột, với chất lượng hình ảnh sắc nét, dễ dàng vượt qua sự nghi ngờ của người xem.
Ngoài ra, AI còn có thể được dùng để tạo ra các đoạn âm thanh giả mạo lời nói của các quan chức, lãnh đạo hoặc người có ảnh hưởng. Nội dung giả mạo thường là các chỉ thị sai lệch, thông báo sơ tán sai giờ, hoặc các phát ngôn gây hoang mang về tình hình cứu trợ.
Bên cạnh đó, tin giả được thiết kế để gây ra phản ứng cảm xúc mạnh mẽ, từ đó bỏ qua lý trí, giúp mầm mống của sự nghi ngờ dễ dàng bén rễ. Tiêu đề thường sử dụng các từ mạnh như "Bí mật", "Sự thật kinh hoàng", "Đáng lên án", nhằm thu hút sự tò mò và tạo cảm giác rằng thông tin chính thống đang cố che giấu sự thật. Xây dựng các câu chuyện giả mạo để đánh thẳng vào lòng trắc ẩn và sự phẫn nộ, khiến người đọc dễ dàng chia sẻ theo bản năng mà không cần kiểm chứng. Khi cảm xúc bị thao túng, khả năng tư duy phản biện của người đọc giảm xuống, biến họ thành "công cụ" lan truyền hiệu quả cho tin giả.
Cũng theo ông Hiếu, công nghệ tạo sinh hiện nay mạnh hơn rất nhiều so với vài năm trước. Mô hình AI được huấn luyện trên lượng dữ liệu thiên tai khổng lồ nên nước, bùn, ánh sáng, đổ nát… đều rất thật. Nhiều kẻ xấu còn "trộn" ảnh thật với các chi tiết kinh hoàng, khiến mắt thường khó phát hiện. Người dùng lại xem ảnh trên màn hình nhỏ, trong trạng thái cảm xúc mạnh và chất lượng ảnh đã bị nén, nên gần như mất đi sự tỉnh táo cần thiết. Mắt người đã thua tốc độ và độ tinh vi của AI.
Cơ chế lan truyền của "mầm mống" tin giả
Những "mầm mống" tin giả không chỉ được tạo ra mà còn được thiết kế để lây lan nhanh chóng, tận dụng tối đa cơ chế của các nền tảng mạng xã hội.
Tiến sỹ Trần Văn Duy nhận định, các thuật toán của mạng xã hội thường ưu tiên hiển thị những nội dung gây tranh cãi và có sự tương tác cao. Tin giả về thiên tai đáp ứng hoàn hảo hai yếu tố này: nội dung chỉ trích, lên án dễ tạo ra nhiều bình luận trái chiều; nội dung bi kịch, giật gân thu hút lượt "cảm xúc phẫn nộ" và chia sẻ. Bằng cách này, tin giả dễ dàng vượt qua các thông tin kiểm chứng, trung lập, tiếp cận được lượng lớn người dùng mà không cần chi phí quảng cáo.
Phía sau các chiến dịch gieo rắc mầm mống tin giả thường có một lực lượng được tổ chức chuyên nghiệp, thường là các thế lực phản động, thù địch. Chúng sử dụng tài khoản ảo để bình luận, chia sẻ nội dung hàng loạt ngay khi tin giả vừa xuất hiện, tạo ấn tượng ban đầu về tính xác thực và phổ biến, thúc đẩy quá trình lan truyền ban đầu. Các nhóm kín, nhóm chat được tạo ra để chỉ đạo, phân phát tin giả và hướng dẫn cách lan truyền, né tránh sự kiểm soát của các nền tảng. Chúng lợi dụng các kênh truyền thông hải ngoại hoặc các trang web, ứng dụng nước ngoài để đưa tin một cách có hệ thống, sau đó được các tài khoản trong nước chia sẻ lại, tạo thành vòng lặp độc hại.
Phần lớn người dùng vô tình trở thành người tiếp tay lan truyền “mầm mống” tin giả do lòng tốt muốn cảnh báo hoặc bày tỏ sự đồng cảm, nên vội vàng chia sẻ, tin rằng "số đông không thể sai" và không biết cách kiểm tra nguồn tin, nhận diện hình ảnh giả mạo. Sự thiếu cảnh giác này là kẽ hở lớn nhất để “mầm mống” tin giả xâm nhập và nảy nở.
Gây bất ổn và xói mòn niềm tin
Tác hại của tin giả mùa lũ là vô cùng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định xã hội. Chúng có thể phá hoại công tác cứu hộ thực tế, tin giả về nơi cần cứu trợ gấp hoặc tình hình giao thông sai lệch có thể làm sai lệch quyết định của lực lượng chức năng, dẫn đến việc chậm trễ cứu người, cứu tài sản tại những điểm thực sự khẩn cấp.
Xói mòn niềm tin xã hội, đây là hậu quả lâu dài và nguy hiểm nhất. Mầm mống nghi ngờ gieo rắc bởi tin giả làm lung lay niềm tin vào chính quyền, các tổ chức từ thiện, thậm chí là vào lòng tốt của người dân, làm suy yếu sự đoàn kết và tinh thần hợp tác trong cộng đồng. Khi niềm tin bị lung lay và cảm xúc bị kích động, cộng đồng dễ rơi vào trạng thái hoang mang, bất mãn, có thể dẫn đến các hành vi tiêu cực, gây rối an ninh trật tự.
Việc nhận diện rõ cơ chế tạo dựng và lan truyền của những mầm mống tin giả này là bước đi tiên quyết, giúp mỗi công dân tự trang bị "áo giáp" thông tin vững chắc. Chúng ta cần hiểu rõ chúng được gieo rắc như thế nào để ngăn chặn sự nảy nở.
Tuy nhiên, nhận diện thủ đoạn mới chỉ là bước khởi đầu, mỗi người dân cần phải chủ động phản bác, đập tan những luận điệu sai trái, thù địch mà chúng gieo rắc. Chúng ta cần khẳng định lại sức mạnh của sự thật và tinh thần đoàn kết dân tộc trong ma trận tin giả mùa bão lũ...
Bài 2: Vạch trần luận điệu xuyên tạc lợi dụng bão lũ để bảo vệ tinh thần đoàn kết dân tộc
