(Thanh tra) - Luật Thanh tra năm 2025 với những quy định cụ thể đã thiết lập cơ chế thu hồi tài sản thông qua hoạt động thanh tra như một chế định pháp lý tương đối hoàn chỉnh, thể hiện sự thay đổi đáng kể trong tư duy lập pháp.
Thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt từ lâu được xác định là khâu then chốt nhưng cũng là khâu khó nhất trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Luật Thanh tra năm 2025 với những quy định cụ thể đã thiết lập cơ chế thu hồi tài sản thông qua hoạt động thanh tra như một chế định pháp lý tương đối hoàn chỉnh, thể hiện sự thay đổi đáng kể trong tư duy lập pháp.
Theo Điều 49 Luật Thanh tra năm 2025, người ra quyết định thanh tra có thẩm quyền ra quyết định thu hồi tài sản khi phát hiện đối tượng thanh tra có hành vi chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật hoặc làm thất thoát tài sản của Nhà nước. Đáng chú ý, quyết định thu hồi tài sản không phải đợi đến khi kết luận thanh tra, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Quyết định thu hồi tài sản phải được lập thành văn bản và ghi rõ tài sản thu hồi, căn cứ thu hồi, thời gian thực hiện, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan cũng như trách nhiệm của đối tượng có tài sản bị thu hồi. Đồng thời, người ra quyết định thu hồi tài sản có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện quyết định đó.
Quy định này được đánh giá là phù hợp với yêu cầu thực tiễn đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí hiện nay.
Luật Thanh tra năm 2025 xác định tài sản thuộc diện thu hồi là tài sản bị chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật hoặc tài sản của Nhà nước bị thất thoát do hành vi trái pháp luật của đối tượng thanh tra gây ra.
Các loại tài sản thu hồi được hiểu theo pháp luật dân sự, bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Việc xác định rõ phạm vi này tạo cơ sở pháp lý để cơ quan thanh tra chủ động áp dụng các biện pháp thu hồi ngay khi phát hiện vi phạm, hạn chế tối đa việc đối tượng thanh tra tẩu tán hoặc hợp thức hóa tài sản.
Theo điểm a, khoản 1, Điều 26, điểm h, khoản 1, Điều 38 và Điều 49 Luật Thanh tra 2025, Tổng Thanh tra Chính phủ, Chánh Thanh tra tỉnh; Chánh Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra Cơ yếu và các cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên đều có thẩm quyền ra quyết định thu hồi tài sản trong quá trình thanh tra.
Trình tự, thủ tục thu hồi tài sản thông qua hoạt động thanh tra được quy định cụ thể tại Điều 64, Mục 3, Chương VIII, Nghị định 216/2025/NĐ-CP. Theo đó, khi có bằng chứng, chứng cứ rõ ràng về hành vi vi phạm; hoặc đối tượng thanh tra thừa nhận hành vi vi phạm; hoặc chủ động nộp lại tài sản đã chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật, người ra quyết định thanh tra quyết định hoặc yêu cầu cơ quan có thẩm quyền quyết định thu hồi ngay tài sản. Quyết định thu hồi được gửi cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm quản lý tài sản theo quy định của pháp luật.
Việc xử lý tài sản thu hồi được phân loại theo từng nhóm: Nếu tài sản là tiền chuyển vào tài khoản tạm giữ của cơ quan thanh tra.
Tài sản là bất động sản thì kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thu hồi theo quy định pháp luật có liên quan.
Còn nếu là động sản, giấy tờ có giá được giao cho cơ quan, tổ chức đủ điều kiện quản lý. Hoặc nếu là hàng hóa có yêu cầu bảo quản đặc biệt được giao cho chủ thể có đủ năng lực bảo quản.
Quy định này góp phần bảo đảm tài sản thu hồi được quản lý an toàn, đúng pháp luật trong suốt quá trình xử lý.
Để bảo đảm hiệu quả thu hồi tài sản, Luật Thanh tra năm 2025 trao cho trưởng đoàn thanh tra thẩm quyền áp dụng một số biện pháp ngăn chặn quan trọng.
Cụ thể, trưởng đoàn thanh tra được quyết định: Niêm phong tài liệu (Điều 43); Kiểm kê tài sản (Điều 44); Tạm giữ tài sản, giấy phép, chứng chỉ hành nghề (Điều 47).
Bên cạnh đó, theo Điều 48 Luật Thanh tra năm 2025 và Điều 58, Mục 2 Chương VIII, Nghị định số 216/2025/NĐ-CP, người ra quyết định thanh tra có quyền yêu cầu tổ chức tín dụng phong tỏa tài khoản của đối tượng thanh tra khi có căn cứ cho rằng đối tượng có hành vi tẩu tán tài sản hoặc không thực hiện đúng thời gian giao nộp tiền, tài sản theo quyết định thu hồi.
Các biện pháp này tạo ra hàng rào pháp lý mang tính phòng ngừa, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ tài sản trước khi quyết định thu hồi được tổ chức thực hiện.
Có thể thấy, dưới góc độ chính sách, Luật Thanh tra năm 2025 đã thiết lập cơ chế thu hồi tài sản qua hoạt động thanh tra tương đối đầy đủ, theo hướng chủ động, kịp thời và gắn với các biện pháp ngăn chặn cần thiết. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi của cơ chế này vẫn phụ thuộc lớn vào việc tổ chức thực hiện nghiêm túc, thống nhất và trách nhiệm của các chủ thể có thẩm quyền trong thực tiễn.
