Phương án 1, nếu được thực hiện sẽ thu trực tiếp theo đầu phương tiện cơ giới, gồm cả ô tô, mô tô và xe gắn máy. Mức thu, đối với ô tô, chia làm 7 nhóm, với mức thấp nhất 180.000 đồng/tháng, cao nhất 1.440.000 đồng/tháng; đối với mô tô, xe gắn máy, được chia làm 4 nhóm, thấp nhất 80.000 đồng/năm, cao nhất 150.000 đồng/năm. Số phí thu được theo phương án này là 5.987 tỷ đồng/năm.

Theo Bộ GTVT, Phương án 1 có ưu điểm là thu đúng đối tượng sử dụng đường bộ, không gây tác động bất lợi cho các lĩnh vực khác. Nhưng có nhược điểm lớn nhất là việc thu phí đối với mô tô, xe gắn máy có khó khăn, chi phí tổ chức thu cao, khả năng sẽ có thất thu.

Phương án 2, thu trực tiếp trên đầu xe ô tô (không thu phí đối với môtô, xe gắn máy) và thu gián tiếp qua giá xăng. Trong đó, mức thu trực tiếp trên đầu xe ô tô sử dụng xăng như phương án 1. Mức thu trực tiếp trên đầu xe ô tô sử dụng diesel cao gấp 1,5 lần so với phương tiện có cùng nhóm tải trọng ở phương án 1. Tổng số phí thu được 9.117 tỷ đồng, trong đó số thu theo đầu ô tô là 6.146 tỷ đồng và thu qua giá xăng (mức thu 1.000 đồng/lít) là 2.971 tỷ đồng.

Phương án 2 có ưu điểm là số phí thu được cao hơn phương án 1, tổ chức thu đơn giản, không bị thất thu, chi phí tổ chức thu thấp. Phương án này cũng có nhược điểm là: Có một số đối tượng (chiếm khoảng 5%) không sử dụng đường bộ vẫn phải chịu phí qua giá xăng và việc thu phí qua giá xăng ảnh hưởng đến mặt bằng giá cả.

Với ưu - khuyết như trên, văn bản trình Thủ tướng của Bộ GTVT kiến nghị lựa chọn phương án 1: Thu phí qua đầu phương tiện, gồm cả ôtô, môtô, xe gắn máy, không thu qua giá xăng.

Nếu ngân sách trung ương và địa phương cấp cho Quỹ vẫn giữ ổn định mức tương đương những năm qua thì Quỹ đáp ứng được 80% nhu cầu kinh phí cho bảo trì đường bộ. Sau 2 năm Quỹ đi vào hoạt động thì phần ngân sách cấp có thể giảm dần và sau 12 năm thì phần thu được sẽ đáp ứng nhu cầu kinh phí bảo trì đường bộ.

Theo đề án trình Thủ tướng, số phí thu được từ đầu mô tô, xe gắn máy ở địa phương nào thì chuyển vào quỹ bảo trì đường bộ địa phương đó. Số phí thu được từ đầu xe ô tô chuyển về quỹ bảo trì đường bộ Trung ương sử dụng 65% cho bảo trì quốc lộ, 35% được chuyển về quỹ các địa phương. Nguyên tắc phân chia cho quỹ các địa phương căn cứ theo hệ số km đường nhân với số xe ô tô quy tiêu chuẩn đăng ký ở địa phương đó.

Quỹ Bảo trì đường bộ là tổ chức tài chính của Nhà nước, quản lý theo quy định của Luật Ngân sách, thực hiện chế độ lập dự toán, thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, quyết toán theo quy định hiện hành. Quỹ chỉ được sử dụng vào mục đích bảo trì đường bộ, gồm có: Công tác quản lý đường bộ; sửa chữa thường xuyên; sửa chữa định kỳ: sửa chữa vừa, sửa chữa lớn; sửa chữa đột xuất…

Tổ chức quản lý quỹ Trung ương, gồm: Chủ tịch là Bộ trưởng Bộ GTVT, các Phó Chủ tịch là Thứ trưởng các Bộ: Tài chính, GTVT và Tổng cục Trưởng Tổng cục Đường bộ Việt Nam; các ủy viên là lãnh đạo cấp vụ của Bộ Tài chính, Bộ GTVT, lãnh đạo Tổng cục Đường bộ Việt Nam, đại diện Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam và đại diện Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam.

Tổ chức quản lý quỹ địa phương, gồm: Chủ tịch Hội đồng là lãnh đạo tỉnh, thành phố thuộc trung ương; các Phó Chủ tịch là Giám đốc Sở Tài chính, Sở GTVT; các ủy viên là lãnh đạo cấp phòng của Sở Tài chính, GTVT, Hiệp hội Vận tải ô tô địa phương. Văn phòng quỹ đặt tại Sở GTVT, do cán bộ các phòng nghiệp vụ của Sở GTVT, Sở Tài chính thực hiện, làm việc theo chế độ kiêm nhiệm.

 Hoàng Hà