Cụ Viện, cụ Lên kể chuyện “chọc sàn” cho con cháu và PV nghe.

Về bản Hèo, tôi được nghe câu chuyện tình yêu của cụ ông Bùi Minh Lên (84 tuổi) và cụ bà Hà Thị Viện (82 tuổi). Cụ Viện kể: Năm 17 tuổi, cụ Lên đến chọc sàn xin lên nhà ngủ để nói chuyện. Mấy đêm đầu cụ Viện chưa đồng ý, mặc dù cụ Lên “chọc sàn” gẫy mấy cái que nứa. Rồi đi nương, đi củi, đi vác nước ngoài suối gặp nhau nhiều lần, thấy mến nhau, quý nhau. Sau đó cụ Lên đến “chọc sàn”, cụ Viện mới mở cửa vóong (cửa sổ) cho cụ Lên leo vào ngủ. Đêm đầu tiên, cả hai chỉ nói chuyện thì thầm, mỗi người nằm một chăn, một gối. Canh ba, cụ Viện lại mở cửa voóng cho cụ Lên nhảy xuống đất để về.

Cụ Lên bảo: “Trước đây, nhà sàn vách che bằng phên nứa đan, sàn nhà làm bằng cây bương, cây vầu bổ nhỏ. Đi “chọc sàn” cũng phải có bạn thân cùng đi. Con trai, con gái phải quen biết nhau, được nói chuyện với nhau vài lần mới đến “chọc sàn”. Mình “chọc sàn ngủ chơi” nhà bà vợ tôi bây giờ nhiều lần đấy, nhưng đến đêm giáp ngày cưới mới được cầm tay nhau”.

Tìm hiểu tập tục “chọc sàn ngủ chơi” nhà bạn gái, mới biết, người con trai đến “chọc sàn” nhà con gái thì dễ, nhưng được người con gái mở cửa vóong đồng ý cho lên nhà lại là cả một “chặng đường” thử thách. Đầu tiên, người con trai đi “trinh sát” nhà con gái xem địa hình, đường đi lối lại, hướng cửa cầu thang, hướng cửa vóong. Cái vóong nào là voóng cô gái ngủ, xem nhà có chó không…

Người con trai đang chọc sàn nhà con gái.

Rồi đêm đến khoảng 9 - 10 giờ, người con trai đi một vòng quanh nhà người con gái xem bạn gái đang làm gì, ở đâu. Khi tìm được “mục tiêu”, người con trai bắt đầu chui vào gầm nhà sàn, tìm đúng chỗ cô gái ngồi, rồi lấy que nứa vót mỏng chọc qua kẽ sàn lên nhà. Que thò lên sàn khoảng 5 - 10 cm, đầu que thò lên, thụt xuống vài lần để người con gái nhìn thấy. Nhận được “tín hiệu”, người con gái lặng lẽ vào chỗ ngủ trải đệm, sắp gối, chăn và mở hé cửa voóng. Dưới sàn nhà, người con trai nhận được tín hiệu đồng ý, nhẹ chân bước đến bên cửa voóng, bám tay vào cửa, đu người lên, luồn qua cửa vào màn người con gái.

Màn người Mường dệt bằng vải bông, dày, nhuộm nước vỏ cây rừng, màu vàng đục, người bên ngoài nhìn không thấy người ngủ bên trong. Đúng canh hai, canh ba thì người con trai phải chia tay người con gái, chui ra khỏi màn, nhảy qua cửa voóng xuống đất mà về.

Canh ba, người con trai bịn rịn chia tay người con gái

Cụ Viện cho biết, có trường hợp hai, ba người con trai cùng “để ý” một người con gái. Họ cũng đến “chọc sàn”, nhưng mình thích ai, yêu ai thì mới mở cửa voóng. Không đồng ý thì cứ để “chọc sàn”, “chọc” mãi khuya thì về.

Bây giờ tập tục “chọc sàn ngủ chơi” hầu như không còn. Trai gái muốn tâm sự, tìm hiểu nhau đã có điện thoại di động, có xe máy. Nhưng, điều còn lại, đó là quan niệm của người Mường xưa, qua hành động cạy cửa, người con gái có thể thử tài khéo léo, giỏi giang của chàng trai; người con trai có thể tìm hiểu gia cảnh của người con gái mà anh ta muốn lấy làm vợ, để có ưng cái bụng, thì mới kết duyên.

Hồng Bài