Già làng M’Nông thực hiện cúng trong lễ hội Sum họp cộng đồng. Ảnh: Thanh Hòa

Lễ hội Tâm N’Găp Bon (lễ hội Sum họp cộng đồng), thông qua lễ hội đồng bào M’nông cầu các vị thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cây cối tốt tươi, cuộc sống ấm no, con cháu khỏe mạnh hạnh phúc, cùng chung sức xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.

Già làng Điểu Ma Rin ở bon N’Jrang Lu, người M’Nông ở xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông, cho biết, lễ hội Sum họp cộng đồng thường được tổ chức vào đầu Xuân, khi hạt lúa đã đầy bồ, cà phê đã đầy kho và cuộc sống trong bon của đồng bào M’Nông không còn vướng bận. Lúc này, nhiều bon làng M’Nông lại quy tụ để tổ chức lễ hội Sum họp cộng đồng. Trước lễ hội khoảng 2 tháng, già làng của các bon sẽ họp lại, thống nhất địa điểm, quy mô tổ chức lễ. Đến dự lễ, mỗi bon làng đều mang theo các sản vật tự chăn nuôi, sản xuất làm ra như: Trâu, dê, lợn, gà, lúa gạo, rượu cần… và bon chủ nhà cũng phải chuẩn bị tương tự như vậy để đãi khách.

Cũng theo Gia làng Điểu Ma Rin: Trước ngày lễ một tuần, 1 cây nêu lớn sẽ được dựng lên, để thông tin và mời gọi các thần linh biết mà về dự lễ với bon làng. Phần ngọn trên cây nêu được trang trí nhiều hoa văn, hình chim, nai kết bằng tre nứa, được tô vẽ khéo léo, tinh xảo. Thân cây nêu trang trí hoa văn với màu chủ đạo là đen, đỏ và trắng. Ở giữa thân cây nêu là một mâm tre hình vuông bày biện các lễ vật cúng thần như thịt, cơm, bầu rượu cần.

Bên cạnh cây nêu lớn còn dựng một cây nêu thấp hơn bằng cây gòn gai, đầu cây được gọt thành hình mỏ con chim đại bàng với ý nghĩa thông tin cho tổ tiên biết để về dự lễ. Ngay trước hai cây nêu là một hàng rào nhỏ tượng trưng cho ranh giới giữa con người trần tục và thần linh. Quanh hai cây nêu dựng thêm hai nhà dài bằng tre lợp lá, là nơi để mọi người giao lưu, nghỉ ngơi khi đã chu đáo và thành kính chuẩn bị xong mọi thứ.

Mở đầu lễ, các giàn chiêng thi nhau tấu lên những bài chiêng chào đón khách, nam thanh nữ tú nắm tay nhau ca hát, nhảy múa vòng tròn quanh cây nêu. Đây cũng là lúc già làng tiến hành nghi thức cúng tế thần linh chứng giám, giúp cho bon làng làm ăn phát đạt, dân làng gắn bó.

Sau khi làm lễ tế thần, thịt trâu, gà, dê… được chế biến tại chỗ để mời khách, một phần được chia ra cho mọi người trong bon mang về và người không đi dự cũng có phần. Cứ thế mọi người vừa thưởng thức món ăn, rượu cần, vừa giao lưu sinh hoạt, hát dân ca, dân vũ, hát đối đáp, các nghệ nhân hát kể Ot’rông (dân ca truyền thống của người M’Nông) quanh đống lửa bập bùng kéo dài mãi tận đêm khuya.

Ngày hôm sau, mọi người tiếp tục tổ chức các trò chơi dân gian như bắn nỏ, nhảy bảo bố, đẩy gậy, đi cà kheo, kéo co... tạo không khí vui tươi, phấn khởi thu hút đông đảo người dân đến xem và đây là dịp tốt để các dân tộc trong tỉnh trao đổi, học tập lẫn nhau về cách bảo tồn các môn thể thao dân tộc.

Ông Lê Ngọc Quang, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Đắk Nông là nơi hội tụ của 40 dân tộc anh em: M’Nông, Mạ, Êđê, Cờ Ho, Tày, Thái, Nùng… với nền văn hoá cổ truyền độc đáo, đa dạng. Đời sống văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc của tỉnh rất giàu tính sáng tạo và tinh tế trong biểu cảm nghệ thuật. Trong đó, quan niệm của đồng bào dân tộc M’Nông, mọi vật đều có linh hồn và con người sinh ra ai cũng được thần linh che chở để cuộc sống được ấm no, hạnh phúc. Các nghi lễ, lễ hội cũng sinh ra từ đó để cầu nắng, cầu mưa, cúng trừ bỏ thần ác, cúng thần lành để mừng phù hộ hay cúng để tạ ơn, để ăn mừng, tiêu biểu như: Lễ cúng thần rừng, thần núi, lễ ăn trâu trả nợ thần linh, lễ trưởng thành, mừng lúa mới, uống rượu cần…

Lễ hội Sum họp cộng đồng là một lễ hội lớn có tầm vóc và quy mô của đồng bào M’Nông, nó vượt ra khỏi không gian, thời gian và cộng đồng bon làng. Nếu trong phần lễ thể hiện nguyện vọng của đồng bào cầu mong thần linh phù hộ mưa thuận gió hoà, cây cối tốt tươi, mùa màng no đủ, xua đuổi ma quỷ, thú dữ giữ gìn bình yên cho các bon làng, nhà nhà no ấm thì phần hội là tâm điểm thu hút sự chú ý của mọi người. Đây là một dịp tốt để các nghệ nhân, các thành viên trong các bon làng thể hiện tài năng, sức quyến rũ bởi các tiết mục mà họ mang tới lễ hội như: Diễn tấu cồng chiêng, hát dân ca, dân vũ, hát đối đáp, hội thi các môn thể thao dân tộc... Tính cộng đồng trong phần hội này rất cao khi những người đến xem cũng được tham gia nhảy múa, uống rượu cần như những người chủ nhân của lễ hội.

Lễ hội Sun họp cộng đồng của người M’Nông đã trở thành cầu nối quá khứ với hiện tại, bao đời nay và đã trở thành một bộ phận không thể thiếu trong đời sống văn hóa cộng đồng của dân tộc M’Nông nói riêng, các dân tộc thiểu số ở Đắk Nông nói chung.

Dưới đây là một số hình ảnh về lễ hội: