(Thanh tra) - Luật Thanh tra năm 2025 đã thiết lập cơ chế thu hồi tài sản qua hoạt động thanh tra tương đối đầy đủ, theo hướng chủ động, kịp thời và gắn với các biện pháp ngăn chặn cần thiết. Các quy định mới được đánh giá là tiến bộ, phù hợp thực tiễn, song quá trình vận dụng vào thực tế vẫn xuất hiện những điểm nghẽn cần tiếp tục tháo gỡ.
Theo Báo cáo kết quả thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 và 5 năm 2021-2025 của Chính phủ, công tác thanh tra, kiểm tra, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đã được đẩy mạnh. Giai đoạn 2021-2025, các cơ quan chức năng đã triển khai gần 32,5 nghìn cuộc thanh tra hành chính và trên 752 nghìn cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành. Qua thanh tra đã phát hiện vi phạm kinh tế trên 703 nghìn tỷ đồng (tăng 62,3% so với giai đoạn trước); trên 19,6 nghìn ha đất; kiến nghị xem xét, xử lý hành chính trên 16,4 nghìn tập thể và trên 34,4 nghìn cá nhân; chuyển cơ quan điều tra 1.762 vụ, tăng 258,8% và 1.266 đối tượng, tăng 80,6%.
Đáng chú ý, đã kiến nghị thu hồi gần 425 nghìn tỷ đồng và 2,2 nghìn ha đất. Xử lý nghiêm và thu hồi tiền, tài sản từ các vụ án tham nhũng, kinh tế gần 13,6 nghìn tỷ đồng, 520 nghìn USD; kê biên tài sản giá trị gần 438 nghìn tỷ đồng.
Báo cáo công tác thanh tra 6 tháng đầu năm của Thanh tra Chính phủ tiếp tục ghi nhận xu hướng gia tăng cả về số tiền sai phạm được phát hiện và số tiền thu hồi. Cụ thể: số tiền sai phạm phát hiện qua thanh tra tăng 28,8%, số vụ việc chuyển cơ quan điều tra tăng 48,7% so với cùng kỳ năm 2024; công tác đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra tiếp tục có chuyển biến tích cực, số tiền thu hồi tăng 31,7% so với cùng kỳ năm 2024.
Những con số này cho thấy nguồn lực thất thoát, chiếm đoạt được phát hiện ngày càng lớn, đồng thời khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của thanh tra trong cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội. Tuy nhiên, cơ chế này chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng, chủ yếu do những hạn chế ngay trong khuôn khổ pháp lý và trong điều kiện tổ chức thực hiện.
Nhiều chuyên gia cho rằng, một trong những vướng mắc lớn nhất là việc thu hồi tài sản chủ yếu dựa trên quyết định hành chính. Dù mang tính linh hoạt và kịp thời, cách thức này lại đặt ra băn khoăn về tính tương thích với quyền tài sản của công dân, một quyền hiến định đòi hỏi cơ chế bảo đảm chặt chẽ, minh bạch. Trong các vụ việc phức tạp, liên quan đến tranh chấp hoặc quyền lợi của bên thứ ba, quyết định hành chính có thể dẫn đến khiếu nại kéo dài, thậm chí phát sinh rủi ro pháp lý cho cơ quan thực thi.
Theo TS. Trần Thị Thuý, Trưởng phòng Nghiên cứu và phát triển, Trường Cán bộ Thanh tra, một vướng mắc khác xuất phát từ việc thiếu quy định cụ thể về xử lý tài sản đã được chuyển dịch, chuyển nhượng, tẩu tán hoặc hợp thức hóa trong thời gian đối tượng thực hiện hành vi vi phạm. Trên thực tế, những tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp thường được chuyển qua nhiều lớp trung gian nhằm che giấu dấu vết. Khi pháp luật chưa có căn cứ rõ ràng để thu hồi tài sản đã chuyển dịch, công tác xử lý gần như rơi vào bế tắc.
Bên cạnh đó, phạm vi tài sản thu hồi hiện nay cũng chưa bao quát trọn vẹn giá trị sinh lợi từ tài sản vi phạm. Luật mới chỉ cho phép thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật hoặc tài sản Nhà nước bị thất thoát. Trong khi đó, lợi tức, hoa lợi, doanh thu phát sinh từ tài sản này lại chưa được xem là đối tượng thu hồi. Khoảng trống pháp lý này vô hình trung tạo ra “lối thoát” cho hành vi trục lợi.
"Chưa kể, nhiều trường hợp tài sản liên quan đến vi phạm có tình trạng pháp lý phức tạp hoặc thiếu giấy tờ sở hữu; một số đối tượng thanh tra đã đóng cửa, ngừng hoạt động, giải thể, phá sản, khiến việc tổ chức thực hiện kết luận thanh tra hầu như khó có khả năng triển khai", bà Thuý nhận định, đây là nhóm vụ việc khó, dễ “tắc” và kéo dài nhiều năm.
Từ thực tiễn nêu trên, theo bà Thuý, yêu cầu đặt ra là cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế thu hồi tài sản qua hoạt động thanh tra theo hướng toàn diện hơn, phù hợp với thực tế phát sinh và đáp ứng yêu cầu phòng, chống tham nhũng trong giai đoạn mới. Trong đó, việc mở rộng phạm vi tài sản thu hồi là vấn đề cấp thiết. Khi tài sản bất hợp pháp có thể sinh lợi hoặc chuyển hóa qua nhiều hình thức khác nhau, việc chỉ thu hồi phần tài sản gốc sẽ không đủ để răn đe và không đảm bảo nguyên tắc thu hồi đầy đủ tài sản thất thoát của Nhà nước.
Bên cạnh đó, cần củng cố cơ chế pháp lý liên quan đến tài sản đã chuyển dịch để bảo đảm mọi dòng dịch chuyển bất hợp pháp đều có thể bị truy tìm và thu hồi, dù ở bất kỳ giai đoạn nào. Điều này đòi hỏi các quy định chặt chẽ về thiện chí của người nhận chuyển nhượng, về chứng cứ chứng minh nguồn gốc tài sản và về trách nhiệm phối hợp của các cơ quan đăng ký, kiểm soát tài sản.
Trong dự thảo Đề án cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội, Bộ Tư pháp cũng nhận định, một yếu tố không thể thiếu để hoàn thiện cơ chế là việc bổ sung biện pháp ngăn chặn kịp thời đối với tài sản phải đăng ký quyền sở hữu hoặc tài sản có nguy cơ cao bị chuyển dịch. Việc tạm dừng đăng ký, tạm dừng chuyển nhượng hoặc thay đổi hiện trạng tài sản cần được áp dụng sớm, đúng thẩm quyền, đi kèm với cơ chế giám sát độc lập để hạn chế lạm dụng và bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
Theo Bộ Tư pháp, trong bối cảnh pháp luật phòng, chống tham nhũng giao cho cơ quan thanh tra nhiệm vụ kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, cơ chế thu hồi tài sản qua thanh tra càng giữ vai trò quyết định. Đây không chỉ là biện pháp thu hồi tài sản thất thoát, mà còn là công cụ quan trọng để phòng ngừa tham nhũng, ngăn chặn việc tẩu tán, che giấu tài sản bất minh.
Luật Thanh tra năm 2025 đã mở ra khuôn khổ pháp lý tiến bộ, nhưng để cơ chế thu hồi thật sự phát huy hiệu quả, rất cần tiếp tục hoàn thiện theo hướng cân bằng giữa mục tiêu bảo vệ tài sản Nhà nước và bảo đảm quyền tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Việc tăng hiệu quả thu hồi sau thanh tra vì thế không chỉ là yêu cầu nghiệp vụ, mà còn là thước đo quan trọng phản ánh năng lực phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực; đồng thời tạo dựng niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào sự minh bạch, kỷ cương trong quản lý Nhà nước.
