(Thanh tra) - Ngày 11/9, Bộ Tư pháp tổ chức tọa đàm tham vấn dự thảo đề án cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội, nhằm bảo đảm phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Đây là đề án do Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp các bộ, ngành nghiên cứu tính khả thi và đề xuất xây dựng cơ chế thu hồi tài sản không thông qua thủ tục kết tội.
Trình bày về sự cần thiết, Tiến sĩ Lê Thị Vân Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự (Bộ Tư pháp) nhấn mạnh, thu hồi tài sản liên quan đến tội phạm tham nhũng, kinh tế đã được đề cập xuyên suốt trong nhiều văn kiện, chỉ thị, kết luận của Đảng, như: Chỉ thị số 50-CT/TW, Chỉ thị số 04-CT/TW, Kết luận số 10-KL/TW, Kết luận số 05/KL-TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW, Quy định số 287-QĐ/TW. Cùng với đó, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 164/2024/QH15, Viện KSNDTC, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng đã ban hành Thông tư liên tịch số 01/2025/TTLT-VKSNDTC-BCA-BQP quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành điều 3, Nghị quyết số 164/2024/QH15 của Quốc hội về thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự. Đây là những cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng cho việc nghiên cứu đề án.
Về cơ sở thực tiễn, Tiến sỹ Lê Thị Vân Anh cho biết, công tác thu hồi tài sản ở Việt Nam thời gian qua đạt kết quả tích cực, tỷ lệ thu hồi cao hơn trước đây. Đáng chú ý, một số vụ việc lớn như Phan Sào Nam, Việt Á, Phúc Sơn, Thuận An… đã thu hồi được cả tài sản tẩu tán ra nước ngoài. Nhiều đối tượng đã tự nguyện nộp lại tài sản, thậm chí có vụ đạt tỷ lệ 100% như vụ án tại Công ty Tân Hoàng Minh. Theo thống kê, trước năm 2013, tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng chỉ khoảng 10%, giai đoạn 2013-2020 đã nâng lên hơn 26%. Riêng từ 2020 đến 1/5/2025, Thanh tra Chính phủ đã ban hành 65 kết luận thanh tra có nội dung kiến nghị liên quan đến việc thu hồi tiền, đất đai. Trên cơ sở kiến nghị của các cơ quan thanh tra,các cơ quan, đơn vị đã thu hồi về ngân sách Nhà nước số tiền hơn 6 nghìn tỷ đồng, 20 nghìn USD và hơn 9 nghìn ha đất.
Tuy nhiên, tỷ lệ thu hồi nhìn chung vẫn chưa đạt mục tiêu, còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Việc thu hồi chủ yếu dựa trên kết án hình sự nhưng hiệu quả chưa cao. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội là cần thiết, vừa bảo đảm phòng, chống tội phạm, thực hiện hiệu quả các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong thu hồi tài sản, vừa thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam.
Theo dự thảo đề án, nội dung nghiên cứu tập trung vào việc khảo cứu hệ thống pháp luật về thu hồi tài sản không qua kết tội của một số quốc gia để tìm hiểu các cơ chế, điều kiện, đối tượng áp dụng, trình tự, thủ tục. Đồng thời đánh giá các quy định hiện hành của Việt Nam, chỉ ra những bất cập, hạn chế, những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn công tác thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự. Trên cơ sở đó, đề án sẽ đề xuất các cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội và đánh giá tính khả thi, phù hợp của từng cơ chế và xây dựng lộ trình cụ thể để từng bước hình thành cơ chế này phù hợp với điều kiện, tình hình của Việt Nam.
Về kết cấu, Đề án gồm 5 phần: (1) Sự cần thiết, mục đích, yêu cầu, phạm vi và phương pháp nghiên cứu; (2) Một số vấn đề lý luận; (3) Kinh nghiệm quốc tế; (4) Phân tích, đánh giá các mô hình thu hồi tài sản không qua kết tội trong bối cảnh pháp luật Việt Nam hiện nay; (5) Đánh giá những thuận lợi, thách thức của cơ chế và đề xuất, kiến nghị.
“Đánh thuế đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc”
Góp ý tại tọa đàm, Tiến sỹ Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Thanh tra Chính phủ) cho rằng dự thảo cần bổ sung thêm cơ sở thực tiễn, không chỉ qua các vụ án tham nhũng, kinh tế mà thêm thực tiễn khác như qua việc xác minh tài sản, thu nhập không giải trình được nguồn gốc nhưng không có cơ sở xử lý. Về cơ sở pháp lý, dự thảo dẫn chiếu Nghị định số 43/2023/NĐ-CP đã hết hiệu lực, trong khi hiện nay đã có Nghị định số 216/2025/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra 2025, trong đó việc thu hồi tài sản bị chiếm đoát, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật hoặc bị thất thoát do hành vi trái pháp luật gây ra được quy định tại Điều 64, 65.
Một số nội dung khác cũng được ông Long lưu ý như: cần chỉnh sửa nhận định về thẩm quyền kiểm soát tài sản, thu nhập cho đúng với quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng (chỉ có Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh là có cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập); nghiên cứu, bổ sung quy định phân tích, đánh giá về hiệu quả, tính đồng bộ của chế định này và có đề xuất, kiến nghị cho phù hợp; cân nhắc về nhận định bất cập, hạn chế về thu hồi tài sản qua kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức do “chưa có quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập của mọi người dân”, vì mục tiêu của chính sách về kiểm soát tài sản, thu nhập là nhằm phòng, chống tham nhũng (nên chỉ áp dụng với người có chức vụ, quyền hạn). Ông cũng nêu câu hỏi, nếu áp dụng kiểm soát tài sản, thu nhập với mọi người dân thì nhằm mục đích gì? Có ảnh hướng đến quyền tài sản và các quyền công dân khác không? Theo ông Long, về thu hồi tài sản qua kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức, cần nghiên cứu đề cập đến Quy định 296-QĐ/TW ngày 30/5/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật Đảng, trong đó tại Chương II có quy định về cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập là Ủy ban Kiểm tra cấp ủy cấp trên trực tiếp cơ sở trở lên và các nội dung có liên quan.
Ông Long cũng gợi mở việc bổ sung biện pháp thu hồi tài sản khi không giải trình được nguồn gốc như đánh thuế đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc, hoặc quy định cụ thể hơn về thứ tự, phạm vi ưu tiên các trường hợp cần thu hồi: Tài sản tăng thêm không giải trình được nguồn gốc, hay trong các vụ án hình sự mà không chứng minh được tội phạm, các vụ án bị đình chỉ… “Từ đó, có thể thấy một vài dạng thức cần thiết phải quy định, thậm chí phải có lộ trình từng loại, ví dụ như sửa đổi Bộ luật Hình sự để xử lý vấn đề thu hồi trong các vụ án hình sự, hay sửa Luật Phòng, chống tham nhũng để quy định về thu hồi tài sản không giải trình được nguồn gốc qua xác minh tài sản, thu nhập”, ông Long nhấn mạnh.
Góp ý về sự cần thiết của đề án, Thượng tá, Thạc sĩ Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, Cục Cảnh sát kinh tế (Bộ Công an) nhấn mạnh yêu cầu phải bổ sung đầy đủ cơ sở chính trị, pháp lý và cập nhật 4 nghị quyết mới ban hành - bộ tứ trụ cột của Đảng trong kỷ nguyên mới (Nghị quyết 57, 59, 66, 68), đặc biệt là Kết luận số 87-KL/TW ngày 13/7/2024 của Bộ Chính trị về Đề án “Xây dựng cơ chế xử lý vật chứng, tài sản bị tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các vụ án, vụ việc".
Về thực tiễn, ông đề nghị chỉnh sửa và thống nhất số liệu khảo sát về tỷ lệ thu hồi tài sản, bảo đảm dẫn nguồn chính thống và cập nhật đến năm 2025, đồng thời bổ sung số liệu thu hồi tài sản trong các vụ án của lực lượng CAND toàn quốc. Theo ông, tỷ lệ lực lượng này thu hồi tài sản bình quân khoảng 70%, riêng Cục Cảnh sát kinh tế luôn đạt trên 85%, có nhiều vụ việc đạt trên 100%.
Ông Thực cũng lưu ý rằng mục tiêu, yêu cầu của đề án cần được cụ thể hóa bằng lộ trình cụ thể trong việc xây dựng và triển khai các cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội, để đảm bảo tính thực tiễn, chiến đấu, khả thi và tính ứng dụng trong công tác thu hồi tài sản. Đồng thời, nhấn mạnh đề án có thể cân nhắc đặt ra mục tiêu cụ thể như tham mưu cho Bộ Chính trị, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, Quốc hội, Chính phủ ban hành những văn bản chiến lược nào để chỉ đạo việc xây dựng, triển khai cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội, đảm bảo đề án đi vào cuộc sống ngay.
Về lý luận, theo ông Thực, cần thống nhất cách dùng thuật ngữ để bảo đảm tính chặt chẽ. Ông cũng đề xuất đề án nên xây dựng 5 mô hình (tức 5 cơ chế đặc thù) trong công tác thu hồi tài sản không qua kết tội, trong đó có mô hình thu hồi tài sản qua hoạt động thanh tra, phân tích kỹ ưu điểm và hạn chế của từng mô hình.
Theo ông, đánh giá những thuận lợi, thách thức của cơ chế cần lưu ý bổ sung và nhấn mạnh tính thời cơ, thời điểm để thúc đẩy việc nghiên cứu, xây dựng và triển khai thực thi các cơ chế như đã nêu trong đề án. Bên cạnh đó, luận giải thuyết phục và đúng đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước về bảo vệ quyền con người, đặc biệt là bảo đảm quyền về tài sản. Trên cơ sở đó, ông kiến nghị xác định rõ lộ trình nghiên cứu, xây dựng và triển khai các cơ chế để đảm bảo tính khả thi, phù hợp với thực tiễn của Việt Nam.
Tại hội thảo, nhiều ý kiến đại biểu cũng đánh giá dự thảo đề án có kết cấu, bố cục hợp lý, logic, làm rõ sự cần thiết xây dựng, cơ sở lý luận, kinh nghiệm quốc tế cũng như các quy định pháp luật hiện hành về thu hồi tài sản. Trong đó, đề án đã tiếp cận và đánh giá toàn diện các cơ chế đang được áp dụng như thu hồi tài sản trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, qua hoạt động thanh tra, qua công tác kiểm tra, giám sát của Đảng, qua kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức và qua hoạt động kiểm soát giao dịch đáng ngờ. Trên cơ sở đó, đề án đã chỉ ra thuận lợi, thách thức của cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp cụ thể nhằm từng bước hình thành cơ chế này tại Việt Nam.
Các ý kiến cũng nhận định, việc xây dựng cơ chế thu hồi tài sản không qua kết tội được đánh giá là yêu cầu cấp thiết, góp phần nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng, đồng thời bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện thực tiễn của Việt Nam.
