(Thanh tra) - Thu hẹp diện đối tượng xác minh tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn là một trong những giải pháp chiến lược quan trọng nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả bền vững của công tác kiểm soát tài sản, thu nhập nói chung và hoạt động xác minh tài sản, thu nhập nói riêng.
Nội dung này được đề xuất trong đề tài khoa học cấp bộ “Xác minh tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn” do TS Nguyễn Quốc Văn, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm, được Hội đồng nghiệm thu Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị nghiệm thu ngày 18/12.
Trình bày kết quả nghiên cứu, TS Nguyễn Quốc Văn nhấn mạnh rằng, thời gian qua, công tác hoàn thiện thể chế về kiểm soát tài sản, thu nhập (KSTSTN) đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, chỉ đạo quyết liệt.
Nổi bật là việc từng bước thiết lập hệ thống các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập; tổ chức xác minh tài sản, thu nhập theo kế hoạch hằng năm đối với người có nghĩa vụ kê khai được lựa chọn ngẫu nhiên; triển khai các biện pháp hỗ trợ như xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về quản lý đất đai, tài sản, hồ sơ cán bộ; đẩy mạnh hạn chế thanh toán, chi tiêu bằng tiền mặt nhằm tăng tính minh bạch trong các giao dịch kinh tế.
Đặc biệt, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2025, được Quốc hội thông qua ngày 10/12/2025, tiếp tục tập trung sửa đổi, hoàn thiện các quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác này trong thời gian tới.
Thực tiễn cho thấy, thể chế về KSTSTN của người có chức vụ, quyền hạn đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; đồng thời phục vụ hiệu quả công tác phòng ngừa, phát hiện và xử lý người và tài sản có dấu hiệu tham nhũng, tiêu cực.
Theo TS Nguyễn Quốc Văn, báo cáo sơ kết 5 năm thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 và tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị số 33 cho thấy việc kê khai, công khai bản kê khai tài sản, thu nhập được thực hiện cơ bản đầy đủ, rõ ràng, đúng thời hạn. Tỷ lệ hoàn thành kê khai, công khai hằng năm trên phạm vi cả nước đạt gần như tuyệt đối; các trường hợp chậm hoặc chưa thực hiện chủ yếu xuất phát từ những nguyên nhân khách quan như đi học tập, chữa bệnh dài ngày, bị đình chỉ sinh hoạt, bị tạm giam hoặc ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19.
Đáng chú ý, công tác xác minh tài sản, thu nhập phục vụ quản lý cán bộ đã có những chuyển biến rõ nét. Việc xác minh theo phương thức ngẫu nhiên hằng năm, kết hợp với xác minh gắn với công tác kiểm tra, giám sát của các tổ chức Đảng đã mang lại kết quả tích cực; số lượng trường hợp được xác minh tăng đáng kể so với trước đây.
“Qua đó, nhiều trường hợp kê khai không trung thực đã bị phát hiện và xử lý nghiêm, tạo tác dụng cảnh tỉnh, răn đe, góp phần đưa công tác kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập ngày càng đi vào thực chất, nền nếp và hiệu quả hơn” ông cho biết.
Tuy nhiên, theo đánh giá của đề tài, xác minh tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn hiện vẫn là khâu yếu nhất trong toàn bộ chu trình kiểm soát tài sản, thu nhập. Những hạn chế, bất cập tồn tại đồng thời trên các phương diện tư tưởng, pháp lý và thực tiễn.
Báo cáo tổng kết việc thực hiện Chỉ thị số 33 đã chỉ rõ việc thể chế hóa các quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước về kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập còn chưa đồng bộ, thiếu thống nhất, chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn; nhiều quy định còn vướng mắc, cách hiểu và cách thực hiện chưa thống nhất, dẫn đến hiệu quả chưa cao.
Bên cạnh đó, báo cáo sơ kết 5 năm thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 cũng chỉ ra rằng, ngoài những kết quả đạt được, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như: quy định về kê khai tài sản, thu nhập chưa đầy đủ; quy định về kiểm soát, xác minh tài sản, thu nhập còn nhiều cách hiểu khác nhau, gây lúng túng trong tổ chức thực hiện; cơ chế xử lý hành vi kê khai không trung thực chưa bảo đảm đầy đủ; thiếu các biện pháp hiệu quả để thu hồi tài sản tham nhũng và xử lý người có hành vi tham nhũng bỏ trốn ra nước ngoài.
Theo chủ nhiệm đề tài, thực tiễn xác minh tài sản, thu nhập hiện nay còn nhiều lúng túng về nội dung, phương pháp và cách thức tiến hành. Phần lớn các hoạt động xác minh mới chủ yếu dừng lại ở việc đối chiếu bản kê khai với hồ sơ, giấy tờ có sẵn, chưa làm rõ được nguồn gốc hình thành tài sản.
Việc xác minh ngẫu nhiên theo kế hoạch hằng năm triển khai còn chậm; chưa có sự kết nối đồng bộ, hiệu quả với các cơ quan quản lý đất đai, tài sản, ngân hàng, chứng khoán; chưa hoàn thành việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản, thu nhập.
Do đó, hoạt động xác minh tài sản, thu nhập ở nhiều nơi vẫn còn mang tính hình thức; nhiều cơ quan, đơn vị chưa kết luận được trường hợp vi phạm cụ thể.
Bên cạnh đó, cơ chế xác minh đối với các đối tượng thuộc diện quản lý của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cấp ủy Đảng cũng như đối với lãnh đạo, quản lý doanh nghiệp nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập chưa được quy định rõ ràng, ảnh hưởng đến tính minh bạch, khách quan và trách nhiệm giải trình.
Trên cơ sở đó, chủ nhiệm đề tài đề xuất 8 nhóm giải pháp và cách tiếp cận chiến lược nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả bền vững của công tác KSTSTN.
Trong đó, đáng chú ý là giải pháp thu hẹp diện đối tượng xác minh tài sản, thu nhập; thành lập cơ quan chuyên trách về KSTSTN; tăng cường ứng dụng công nghệ số; nghiên cứu hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính; xây dựng cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội; phát huy vai trò của xã hội và các công cụ quản lý nhà nước như thuế, ngân hàng trong kiểm soát, xác minh tài sản, thu nhập…
Đề tài được đánh giá là công trình nghiên cứu công phu, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, góp phần trực tiếp phục vụ việc hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong giai đoạn mới.
Với những kết quả đạt được, Hội đồng nghiệm thu đánh giá đề tài đạt loại Xuất sắc.
