Việc khai thác tài nguyên thiên nhiên của tập đoàn Than - Khoáng sản Việt nam còn nhiều bất cập

Mới đây Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý với kết luận và kiến nghị xử lý của Thanh tra Chính phủ (TTCP) tại Văn bản số 366/KL-TTCP ngày 3/3/2011 về kết luận thanh tra việc quản lý, khai thác và kinh doanh than tại TKV.

Trước đó, thực hiện sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, TTCP phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính tiến hành thanh tra việc quản lý, khai thác và kinh doanh than tại TKV. Thời kỳ thanh tra từ năm 2006 - 2009, trước và sau thời kỳ trên khi có vụ việc liên quan.
          
Kết quả thanh tra cho thấy, đến thời điểm thanh tra còn 16 điểm vỉa mỏ đang khai thác chưa được cấp giấy phép; 3 đơn vị sàng tuyển than của Tập đoàn vẫn chưa có giấy phép chế biến than. Trong lĩnh vực đất đai liên quan đến khai thác than, Cty Than Cọc Sáu và Cty Than Đèo Nai chưa ký hợp đồng thuê đất (một phần diện tích đang khai thác).

Kiểm tra 9 Cty khai thác than về lĩnh vực bảo vệ môi trường cho thấy: Các Cty không thực hiện đầy đủ nội dung trong báo cáo đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt hoặc không lập báo cáo đánh giá tác động môi trường đúng với công suất khai thác thực tế tại các khu vực khai thác than. 8/9 Cty không có giấy phép xả nước thải vào nguồn nước, không giấy phép sử dụng tài nguyên nước.

Trong công tác an toàn lao động, số người chết do tai nạn lao động năm 2006 là 50; năm 2007 là 40; năm 2008 là 39 và năm 2009 là 26. Trong thời gian thanh tra, trên khai trường, hầm lò xảy ra 6 vụ tai nạn làm chết 14 người (8 người dân và 6 công nhân).

Kết luận thanh tra chỉ rõ trách nhiệm về các sai phạm nêu trên thuộc về: Bộ Tài nguyên và Môi trường; Chủ tịch Hội đồng Quản trị, Tổng Giám đốc, các Phó Tổng Giám đốc Tổng Cty Than và TKV từng thời kỳ được phân công điều hành theo các lĩnh vực; các phòng, ban, giám đốc các đơn vị khai thác than thuộc TKV.

Việc tổ chức thực hiện khai thác than, Tập đoàn giao kế hoạch và các đơn vị tổ chức thực hiện không đúng quy định theo giấy phép khai thác, vi phạm quy định của Luật Khoáng sản, Luật Bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, một số đơn vị khai thác do năng lực sản xuất còn hạn chế không quản lý được ranh giới mỏ giao, để cho các đối tượng khác vào khai thác nhưng không kiểm soát được, đặc biệt là những vùng xen lẫn khu dân cư; chưa chủ động phối hợp với chính quyền địa phương trong việc ngăn chặn tình trạng khai thác trái phép trong phạm vi ranh giới mỏ quản lý. Chính quyền các cấp còn buông lỏng quản lý và thiếu sự kiểm tra, kiểm soát thường xuyên nên việc khai thác và thu mua than trái phép của các hộ dân diễn ra phức tạp, gây thất thoát tài nguyên quốc gia, ô nhiễm môi trường, phát sinh nhiều tiêu cực, tệ nạn xã hội.
 Kiểm tra các công đoạn sản xuất khoan lỗ mìn, nổ mìn, bốc xúc, vận chuyển đất đá, than cho thấy một số đơn vị chưa chấp hành đúng quy dịnh của Tập đoàn về công tác thuê.
Trong quá trình khai thác tận thu của Cty TNHH Hải Đăng không được các cơ quan chức năng của tỉnh Quảng Ninh kiểm tra, giám sát, nghiệm thu nên không biết được lượng than khai thác được dự án này là bao nhiêu. Báo cáo của Sở Công thương và Sở Tài nguyên & Môi trường tỉnh Quảng Ninh ngày 4/11/2010 cho thấy: Có 1.038.000 tấn than do Cty TNHH Hải Đăng khai thác được không rõ nguồn gốc.

Việc cho khai thác tận thu tại Đồi Cháy 908; tại các dự án lâm nghiệp, sinh thái... các cơ quan quản lý Nhà nước về lĩnh vực khoáng sản của tỉnh Quảng Ninh không thực hiện đầy đủ trình tự, thủ tục và quản lý về khai thác tận thu; buông lỏng nên không quản lý được sản lượng than tận thu, dẫn đến có nguồn than trôi nổi trên thị trường. Trách nhiệm thuộc về Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh (giai đoạn 2004 - 2006), giám đốc các sở, ngành có liên quan.

Về Hợp đồng nguyên tắc số 30/HĐ-TVN-CNQN ngày 11/5/2005 (Hợp đồng 30): Thông qua hợp đồng này, TKV đã thực hiện bán khoáng sản cho INDEVCO. Tập đoàn cho phép INDEVCO tự bốc xúc, vận chuyển, chế biến lấy than cám và than cục từ bãi thải là đã cho phép INDEVCO khai thác khoáng sản tạm thu. Tỷ lệ thu hồi than từ Hợp đồng 30 là rất lớn (30,75%), cao hơn cả việc khai thác hiện tại (tỷ lệ thu hồi than trong khai thác hiện nay của Tập đoàn khoảng 20%). Đáng chú ý, các Cty thuộc Tập đoàn có đầy đủ điều kiện, phương tiện, nhân lực... để chế biến bã xít, tận thu than nhưng Tập đoàn lại không tổ chức thực hiện khai thác, chế biến, mà để cho INDEVCO thực hiện. Do đó, tạo điều kiện cho INDEVCO xuất khẩu 400.000 tấn than cục vào thị trường của Tập đoàn. Chưa kể, TKV cũng không quản lý được giá xuất khẩu của INDEVCO. Trách nhiệm chính thuộc về ông Đoàn Văn Kiển, nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản trị và ông Hoàng Văn Thái, nguyên Phó Tổng Giám đốc TKV.

Trong hoạt động xuất khẩu than còn một số tồn tại, sai phạm sau: Từ năm 2006 - 30/9/2010, Tập đoàn đã thiệt hại khoảng 160 tỷ đồng từ việc trợ giá xi măng qua hoạt động xuất khẩu. Thiếu kiểm tra, giám sát chặt chẽ để cho một số chủ hàng thông đồng với cán bộ, nhân viên của Tập đoàn gian lận về số lượng, chủng loại than. Việc xuất than lậu đi Trung Quốc giai đoạn trước năm 2008, đặc biệt là năm 2007, 4 tháng đầu năm 2008 diễn ra nghiêm trọng, vượt tầm kiểm soát của chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng, buộc các cơ quan chức năng phải triển khai các đợt cao điểm để xử lý vi phạm. Từ 1/1/2006 - 30/6/2010, các cơ quan chức năng đã tiến hành bắt giữ, tịch thu 192.216 tấn than các loại do vận chuyển trái phép, không có hóa đơn chứng từ hợp lệ, không có nguồn gốc, sai số lượng, chủng loại... trị giá gần 99 tỷ đồng. Hiện nay, tình hình xuất than lậu đã giảm rõ rệt, nhưng vẫn còn phức tạp mặc dù với quy mô nhỏ, lẻ.
     
Về quản lý doanh thu năm 2009, Cty mẹ - Tập đoàn không hạch toán tiền phạt do vi phạm hợp đồng mua than của khách hàng ICC vào doanh thu với giá trị 1.050.000 USD (tương đương 18.679.500.000 đồng) dẫn đến thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) 4.669.875.000 đồng; không hạch toán tăng thu nhập chịu thuế TNDN khoản tiền số dư của 5 quỹ tập trung của TKV với giá trị 570.852.453 đồng, thất thu thuế TNDN là 142.713.081.613 đồng.

Tập đoàn bị thiệt hại do phạt dôi nhật tàu là 8.356.589 USD, làm thất thu thuế TNDN 8.226.660.416 đồng. Về phạt do vi phạm hợp đồng, TKV đã bị thiệt hại 50.000 USD. Tổng số thuế phải thu  201.883.325.142 đồng, trong đó thuế tài nguyên  12.138.035.905 đồng; thuế TNDN trên 157.730.735.395 đồng; thuế giá trị gia tăng 608.769.981 đồng; thuế xuất khẩu 31.405.783.861 đồng.

Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý với kiến nghị xử lý của Tổng Thanh tra truy thu số tiền 201.883.325.142 đồng; yêu cầu Tập đoàn nộp vào tài khoản tạm giữ của TTCP. Chuyển sang Cơ quan Điều tra Bộ Công an để tiếp tục xem xét, làm rõ vụ việc Cty Cổ phần Tập đoàn INDEVCO có dấu hiệu khai khống số lượng than thu hồi tại Đồi 908 để xuất khẩu 2.818.780 tấn than không có nguồn gốc hợp pháp (trị giá khoảng 32.500.000 USD); có dấu hiệu lợi dụng Hợp đồng 30 để tiêu thụ than trái phép với số lượng lớn. Giao UBND tỉnh Quảng Ninh xem xét, làm rõ và báo cáo kết quả về TTCP trước ngày 30/6/2011 nguồn gốc 1.038.000 tấn than của Cty TNHH Hải Đăng khai thác tận thu tại dự án trồng rừng Ngã Hai, phường Quang Hanh, thị xã Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh… Yêu cầu Bộ Tài nguyên & Môi trường, Bộ Công thương và UBND tỉnh Quảng Ninh nghiêm túc kiểm điểm trách nhiệm trong công tác quản lý liên quan đến những sai phạm, khuyết điểm tại TKV. Yêu cầu Chủ tịch Hội đồng Quản trị, Tổng Giám đốc TKV tổ chức kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm để xử lý hoặc kiến nghị xử lý đối với tập thể, cá nhân có sai phạm, khuyết điểm; có biện pháp chấn chỉnh, khắc phục kịp thời các tồn tại trong quản lý, khai thác và kinh doanh than tại TKV; báo cáo kết quả lên Thủ tướng Chính phủ trong quý II/2011.

Tố Hoa