Ảnh minh họa: IT

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng - Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực - đã nhiều lần nhấn mạnh: “PCTN phải làm quyết liệt, thường xuyên như quét rác mỗi ngày, không ngừng nghỉ”. Câu nói ấy không chỉ thể hiện quyết tâm từ cấp Trung ương mà còn đặt ra yêu cầu phải chuyển hóa quyết tâm thành hành động cụ thể từ cấp cơ sở - nơi gần dân nhất và cũng dễ phát sinh tiêu cực nhất.

Thực tế thời gian qua cho thấy, công tác PCTN đã có những chuyển biến rõ nét. Theo Ban Nội chính Trung ương, trong năm 2023, các cơ quan tiến hành tố tụng đã khởi tố 497 vụ án với hơn 1.270 bị can liên quan đến hành vi tham nhũng, tăng 17% so với năm 2022. Hàng loạt vụ án lớn như vụ đấu giá đất tại thành phố Thuận An (Bình Dương), sai phạm trong Dự án Khu đô thị Đại Ninh (Lâm Đồng), sai phạm đấu giá đất tại xã Hậu Pháo (Vĩnh Phúc) và đại án liên quan Công ty Việt Á, Tập đoàn Vạn Thịnh Phát… được đưa ra xét xử công khai, nhận được sự đồng tình cao từ dư luận.

Tuy nhiên, bên cạnh những chuyển biến tích cực, vẫn còn tồn tại không ít vấn đề đáng lo ngại. Đáng chú ý là tình trạng “tham nhũng vặt” ở cấp xã - nơi cán bộ tiếp xúc trực tiếp với người dân trong các lĩnh vực nhạy cảm như đất đai, xây dựng, tài chính, thủ tục hành chính. Theo khảo sát PAPI năm 2023, có tới 22% người dân cho biết họ phải “bôi trơn” khi làm thủ tục tại cấp xã; chỉ 35% cho rằng có thể tiếp cận thông tin ngân sách xã, và tỷ lệ đơn thư tố cáo tiêu cực từ cơ sở chỉ đạt 1,7%. Điều này cho thấy một thực trạng là công tác công khai, minh bạch và giám sát ở nhiều nơi còn hình thức, thiếu thực chất.

Nguyên nhân của thực trạng này xuất phát từ nhiều phía.

Thứ nhất, thể chế kiểm soát quyền lực tại cấp xã còn bất cập. Phân cấp mạnh nhưng thiếu các thiết chế kiểm soát đồng bộ đã tạo ra “khoảng trống quyền lực”, nơi người đứng đầu có nhiều quyền nhưng ít bị giám sát.

Thứ hai, công tác tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ chưa thực sự dựa trên phẩm chất liêm chính, vẫn còn biểu hiện “cục bộ, thân hữu”. Bộ Nội vụ từng công bố: khoảng 17% cán bộ cấp xã chưa đạt chuẩn trình độ theo quy định.

Thứ ba, việc công khai, minh bạch vẫn còn mang tính hình thức, chưa tạo điều kiện để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin, phản biện hay giám sát hiệu quả.

Thứ tư, ý thức giải trình của chính quyền cơ sở còn thấp. Nhiều nơi không thực hiện nghiêm quy định tiếp công dân, giải trình khi có khiếu nại, kiến nghị.

Thứ năm, cơ chế bảo vệ người tố cáo tiêu cực chưa thực sự hiệu quả, khiến người dân e ngại, không dám lên tiếng.

Từ thực trạng trên, đặt ra yêu cầu phải triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác PCTN trong chính quyền 2 cấp, đặc biệt là cấp xã. Cụ thể:

Trước hết, cần hoàn thiện thể chế kiểm soát quyền lực tại cơ sở. Nhà nước cần ban hành quy định rõ ràng về giải trình trách nhiệm của cán bộ xã, tăng cường thanh tra định kỳ và đột xuất các lĩnh vực nhạy cảm như đất đai, tài chính. Các hoạt động công khai tài chính, quy hoạch, đất đai cần được đổi mới theo hướng thân thiện, dễ tiếp cận như qua bảng tin xã, loa truyền thanh, website điện tử...

Thứ hai, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác giám sát. Việc xây dựng chính quyền số đến tận cấp xã, số hóa thủ tục hành chính, triển khai phần mềm giám sát tiến độ giải quyết hồ sơ là bước đi cấp thiết. Cần phát triển cổng thông tin điện tử cấp xã, cho phép người dân dễ dàng tra cứu ngân sách, tiến độ các dự án, danh sách cán bộ...

Thứ ba, đổi mới công tác tuyển dụng và bổ nhiệm cán bộ cấp xã theo hướng công khai, minh bạch và đặt hiệu quả phục vụ Nhân dân làm thước đo. Có thể thí điểm thi tuyển một số chức danh lãnh đạo xã, gắn đánh giá cán bộ với mức độ hài lòng của người dân. Mọi cán bộ khi nhận nhiệm vụ đều phải ký cam kết liêm chính, công bố công khai cam kết trước Nhân dân.

Thứ tư, công khai, minh bạch cần được thực chất hóa. Không chỉ niêm yết trên giấy tờ, mà phải đa dạng hóa hình thức công bố như sử dụng bảng điện tử, mạng xã hội địa phương, nhóm Zalo cộng đồng… Đồng thời, cần tổ chức định kỳ các buổi đối thoại trực tiếp giữa chính quyền xã và người dân để lắng nghe và giải đáp bức xúc, kiến nghị từ cơ sở.

Thứ năm, bảo vệ người tố cáo cần được đặt lên hàng đầu. Mỗi huyện, xã cần có bộ phận chuyên trách tiếp nhận và bảo vệ người tố cáo. Cần triển khai các kênh phản ánh ẩn danh, bảo mật thông tin tố giác, đồng thời xử lý nghiêm hành vi trả thù, đe dọa người tố cáo từ trong nội bộ.

Tựu trung, PCTN trong bối cảnh hiện nay không thể chỉ trông chờ vào các biện pháp xử lý sau khi vi phạm đã xảy ra. Trái lại, cần chuyển mạnh sang tư duy phòng ngừa, lấy phòng là chính. Một chính quyền 2 cấp hiệu lực, hiệu quả không chỉ dừng ở việc tinh gọn bộ máy mà còn phải song hành với nâng cao đạo đức công vụ, tăng cường minh bạch, nâng chất lượng phục vụ Nhân dân.

Cuộc chiến PCTN sẽ chỉ thực sự bền vững khi cấp cơ sở - nơi gần dân nhất - thực thi pháp luật một cách nghiêm túc, minh bạch và liêm chính. Đó không chỉ là đòi hỏi từ thực tiễn, mà còn là cam kết chính trị nhằm xây dựng một nền hành chính trong sạch, vững mạnh, phục vụ Nhân dân và thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.