Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương Nguyễn Hồng Điệp tại một buổi tiếp dân. Ảnh minh họa: Lan Anh

Nội dung của Luật Khiếu nại 2011, còn nhiều khoảng trống khi chỉ yêu cầu “giấy ủy quyền” mà không quy định rõ nội dung, phạm vi, thời hạn hoặc điều kiện xác lập. Nhiều địa phương gặp tình trạng người khiếu nại ủy quyền qua giấy viết tay, ủy quyền miệng hoặc bị người khác lợi dụng danh nghĩa đại diện để mạo danh, tạo xung đột nội bộ. Dự thảo luật mới khắc phục toàn diện bằng cách quy định chi tiết về hồ sơ chứng minh tư cách và trách nhiệm của người đại diện.

Theo dự thảo luật, người đại diện trong khiếu nại phải có giấy tờ chứng minh tư cách theo đúng Bộ luật Dân sự. Giấy ủy quyền phải ghi rõ phạm vi, thời hạn, nội dung khiếu nại được ủy quyền. Cơ quan tiếp công dân có quyền từ chối tiếp nhận hồ sơ nếu người đến làm việc không chứng minh được tư cách hợp pháp. Quy định này thống nhất trong cả Luật Khiếu nại sửa đổi và Luật Tiếp công dân sửa đổi, tạo ra sự đồng bộ và tránh tình trạng “hồ sơ đi qua nhiều cửa nhưng không ai xác minh tư cách”.

Một thay đổi nền tảng là dự thảo chuyển từ thuật ngữ “công dân” sang “cá nhân” khi xác định chủ thể có quyền khiếu nại. Điều này phù hợp với Hiến pháp, mở rộng phạm vi bảo vệ không chỉ cho công dân Việt Nam mà cho cả cá nhân có quyền, lợi ích bị ảnh hưởng bởi quyết định hành chính. Cách tiếp cận mới bảo đảm tính bao quát, đồng thời phù hợp với bối cảnh hội nhập và sự phát triển của các quan hệ dân sự – hành chính đa dạng.

Dự thảo luật cũng mở rộng quyền cho luật sư và trợ giúp viên pháp lý nhưng theo hướng chặt chẽ hơn. Luật sư phải xuất trình thẻ luật sư và giấy ủy quyền; trợ giúp viên pháp lý phải có văn bản cử của trung tâm trợ giúp pháp lý và giấy ủy quyền của người khiếu nại. Nếu thiếu bất kỳ giấy tờ nào, người tiếp công dân có quyền không thụ lý. Ông Nguyễn Hồng Điệp cho biết, nhiều vụ việc phức tạp kéo dài chỉ vì người tiếp dân tin vào người tự xưng “luật sư” nhưng không kiểm tra thẻ hoặc giấy ủy quyền hợp lệ.

Trong trường hợp nhiều người khiếu nại cùng một nội dung, dự thảo luật quy định người đại diện cho nhóm phải được lựa chọn và ghi rõ trong biên bản, kèm danh sách chữ ký của từng người khiếu nại. Quy định này được chuyển từ Luật Khiếu nại sang Luật Tiếp công dân để bảo đảm tính thống nhất và dễ áp dụng trong thực tiễn.

Dự thảo sửa đổi cũng bổ sung quy định mới về rút khiếu nại. Không chỉ bằng đơn như trước, người khiếu nại có thể rút bằng hình thức lập biên bản ghi nhận. Đây là điểm mới nhằm giảm thời gian chờ đợi và tránh trường hợp hồ sơ bị treo vì công dân muốn rút nhưng chưa kịp làm đơn. Khi người khiếu nại rút đơn, người giải quyết phải ra quyết định đình chỉ, trừ trường hợp có dấu hiệu vi phạm pháp luật cần xem xét theo thủ tục khác.

Việc siết chặt tư cách chủ thể không nhằm tăng thủ tục mà nhằm bảo đảm quyền của chính người khiếu nại. Khi xác định sai tư cách, mọi quyết định giải quyết sau đó có thể bị vô hiệu hóa, gây thiệt hại cho cả công dân và cơ quan Nhà nước. Theo ông Hồng Điệp, “xác định đúng người có quyền khiếu nại cũng chính là xác định đúng người được bảo vệ”.

Một trong những lợi ích lớn của quy định mới là giảm nguy cơ bị lợi dụng, kích động khiếu nại trái pháp luật. Thực tiễn cho thấy nhiều trường hợp người dân bị lôi kéo bởi các đối tượng mạo danh đại diện, dẫn đến khiếu nại vượt cấp, tụ tập đông người hoặc gây rối an ninh trật tự. Khi tư cách người đại diện được xác minh ngay từ đầu, những nguy cơ này giảm đáng kể.

Tóm lại, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo và Luật Tiếp công dân đã có sự điều chỉnh theo hướng tạo ra khuôn khổ pháp lý chặt chẽ hơn, minh bạch hơn và bảo vệ tốt hơn quyền của người dân. Theo Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương Nguyễn Hồng Điệp, “muốn tăng kỷ luật, kỷ cương trong tiếp công dân thì phải bắt đầu từ việc xác định đúng chủ thể hợp pháp. Đó là nền móng để mọi quy trình sau đó được thực hiện đúng, trúng và hiệu quả".