(Thanh tra) - Trong bối cảnh cải cách bộ máy hành chính Nhà nước, khi các bộ, ngành không còn tổ chức Thanh tra Bộ, việc tổ chức lại hoạt động tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trở thành yêu cầu cấp thiết. Là cơ quan giữ vai trò trung tâm trong lĩnh vực này, Thanh tra Chính phủ đang đứng trước nhiệm vụ tái định vị vai trò của mình để đảm bảo quyền công dân được thực thi đầy đủ, minh bạch và hiệu quả.
Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong bối cảnh cải cách bộ máy
Từ ngày nước ta giành độc lập năm 1945, chế định về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo luôn được coi trọng. Ngay trong Sắc lệnh số 64-SL do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký năm 1945 đã khẳng định Ban Thanh tra Đặc biệt có “toàn quyền nhận các đơn khiếu nại của Nhân dân”. Tinh thần “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra” từ đó đến nay vẫn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong hoạt động quản lý nhà nước.
Tuy nhiên, trong bối cảnh Chính phủ đang đẩy mạnh cải cách hành chính, sắp xếp lại bộ máy theo hướng tinh gọn, bỏ cấp trung gian và tăng cường phân quyền cho địa phương, các bộ, ngành đã không còn tổ chức Thanh tra Bộ (trừ một số lĩnh vực đặc thù như Công an, Quốc phòng, Ngân hàng Nhà nước…). Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Ai sẽ chịu trách nhiệm chủ trì, tham mưu, thực hiện công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại, tố cáo tại Bộ?
Trước đây, Thanh tra Bộ là đầu mối thường trực đảm nhận nhiệm vụ này. Việc thiếu vắng bộ phận chuyên trách khiến không ít bộ, ngành lúng túng trong tổ chức, vận hành, đặc biệt khi lượng đơn thư, phản ánh của công dân ngày càng nhiều, tính chất vụ việc phức tạp hơn.
Thực trạng và những điểm nghẽn cần tháo gỡ
Trong nhiều năm qua, Thanh tra Chính phủ đã nỗ lực tham mưu, hoàn thiện khung pháp lý về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; đồng thời gắn trách nhiệm của Bộ trưởng với việc chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ này. Một số bộ đã chủ động ban hành quy định riêng, như Bộ Giao thông vận tải hay Bộ Tài nguyên và Môi trường, góp phần cụ thể hóa pháp luật vào thực tiễn.
Dù vậy, thực tế vẫn còn không ít vướng mắc. Tại nhiều bộ, công tác tiếp công dân chưa được bố trí đầy đủ về cơ sở vật chất, nhân sự và cơ chế điều hành. Việc phân loại, xử lý đơn thư còn sai sót, chồng chéo; có tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa các đơn vị chuyên môn. Thậm chí, việc Bộ trưởng “ủy quyền tiếp dân” hoặc “lười tiếp dân” từng được đại biểu Quốc hội nêu tại nghị trường.
Theo ông Trần Văn Trường, Phó Cục trưởng Cục Thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo lĩnh vực y tế, giáo dục (Cục X), Thanh tra Chính phủ, một nguyên nhân quan trọng là do sau khi không còn Thanh tra Bộ, phần lớn nhiệm vụ tiếp công dân được giao cho Văn phòng Bộ, vốn không có chuyên môn sâu về khiếu nại, tố cáo. Ông Trường cho rằng, điều này khiến nhiều cán bộ tiếp dân không nắm rõ vụ việc, không giải thích được thấu đáo, dẫn đến tâm lý bức xúc của công dân.
Công tác phân loại, xử lý đơn chưa chính xác, vẫn còn tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm trong giải quyết đơn kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo; chưa có cơ chế đủ mạnh để giám sát chéo, kiểm tra định kỳ. Do vậy, các vụ việc kiến nghị, phản ánh rất lâu, quy trình giải quyết không rõ ràng, không thống nhất tại các bộ, ngành gây bức xúc cho người dân, từ đó, xuất hiện tình trạng người dân tiếp tục kiến nghị, phản ánh kéo dài, vượt cấp hoặc khiếu nại hành vi hành chính do chậm trễ giải quyết vụ việc, tố cáo cơ quan, đơn vị, cá nhân giải quyết vụ việc chậm trễ, ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.
Công tác số hóa dữ liệu quốc gia về khiếu nại, tố cáo dù đã được quy định tại Nghị định 55/2022/NĐ-CP vẫn chưa triển khai đồng bộ. Các bộ, ngành còn sử dụng phần mềm riêng lẻ, thiếu liên thông, khiến đơn thư trùng lặp, kéo dài và khó theo dõi.
Bên cạnh đó, việc xử lý các trường hợp lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để gây rối cũng chưa có cơ chế đủ mạnh, gây lãng phí thời gian, nguồn lực và ảnh hưởng đến uy tín cơ quan công quyền.
Cần một mô hình pháp lý và vận hành mới
Theo ông Trần Văn Trường, công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo không chỉ là nhiệm vụ hành chính mà là một chức năng chính trị quan trọng, góp phần củng cố lòng tin của Nhân dân, phòng chống tham nhũng, tiêu cực và bảo đảm sự ổn định xã hội.
Ông cho rằng, đã đến lúc cần xây dựng một Bộ luật thống nhất điều chỉnh toàn bộ hoạt động tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, phản ánh của người dân. Trong đó, nên tinh gọn các hình thức hiện hành còn rời rạc (“khiếu nại”, “tố cáo”, “kiến nghị”, “phản ánh”) thành hai nhóm cơ bản: Khiếu nại và phản ánh.
Ông phân tích, “phản ánh” được định nghĩa thay cho “tố cáo, kiến nghị, phản ánh”, coi “phản ánh” là hành động mang tính xây dựng sẽ khuyến khích người dân tham gia giám sát xã hội, giảm tình trạng tố cáo nặc danh, mạo danh và giúp cơ quan Nhà nước tiếp cận thông tin minh bạch hơn.
Cùng với đó, cần tiếp tục khẳng định và cụ thể hóa trách nhiệm của Bộ trưởng trong công tác này.
Ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực cán bộ
Cũng theo ông Trường, một trong những giải pháp đột phá được đề xuất là ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo (AI) vào quy trình tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, phản ánh. Cụ thể, cần hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia, đảm bảo mỗi vụ việc có một hồ sơ điện tử duy nhất để thống nhất quá trình theo dõi và xử lý.
Các bộ, ngành nên sớm thiết lập hệ thống tiếp công dân trực tuyến, kênh tiếp nhận khiếu nại và phản ánh điện tử để người dân, doanh nghiệp gửi thông tin nhanh, minh bạch, giảm chi phí hành chính. Song song, có thể phát triển chatbot tích hợp AI ngay trên cổng thông tin điện tử của Thanh tra Chính phủ và các bộ nhằm hỗ trợ người dân tra cứu quy định pháp luật, đăng ký lịch tiếp dân, hoặc theo dõi tiến độ giải quyết vụ việc.
Đồng thời, Chính phủ cần có chính sách riêng cho đội ngũ làm công tác tiếp công dân, từ tiêu chuẩn vị trí việc làm, chế độ đãi ngộ, đến chương trình bồi dưỡng kỹ năng đối thoại, xử lý tình huống. Việc luân chuyển công chức giữa các đơn vị chuyên môn và bộ phận tiếp dân cũng nên được thực hiện thường xuyên, vừa đào tạo nhân lực, vừa tăng tính gắn kết giữa chính sách và thực tiễn.
Khẳng định vai trò trung tâm của Thanh tra Chính phủ
Là cơ quan thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo trên phạm vi toàn quốc, Thanh tra Chính phủ có vai trò then chốt trong việc điều phối, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các bộ, ngành.
Thời gian tới, Thanh tra Chính phủ cần tập trung chủ trì rà soát, hoàn thiện thể chế; tăng cường kiểm tra trách nhiệm của Bộ trưởng trong công tác tiếp công dân; giải quyết dứt điểm các vụ việc phức tạp, kéo dài do vướng mắc từ cơ chế, chính sách.
Đồng thời tập trung hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ; chủ trì chỉ đạo xử lý các vụ việc phức tạp, vướng mắc có nguyên nhân từ cơ chế, thể chế, lịch sử để lại… tránh để phát sinh vụ việc từ ít phức tạp thành phức tạp, ít người thành đông người.
“Khi vai trò của Thanh tra Chính phủ được củng cố, cùng với sự chủ động của các bộ, ngành, công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ vận hành thông suốt, hiệu quả góp phần củng cố niềm tin của Nhân dân vào Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa”, theo ông Trần Văn Trường.
