(Thanh tra) - Kinh doanh đa cấp là phương thức bán hàng đã được pháp luật Việt Nam thừa nhận và quản lý, giám sát bởi Nghị định 18/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 40/2018/NĐ-CP. Theo quy định, doanh nghiệp kinh doanh đa cấp hợp pháp phải có giấy phép, công khai thông tin về sản phẩm, trụ sở, hợp đồng với người tham gia và hoạt động chủ yếu dựa trên việc bán hàng hóa thật sự đến tay người tiêu dùng.
Dưới vỏ bọc mời chào làm giàu nhanh chóng, các đối tượng lừa đảo đang tiếp tục “vận dụng” mô hình đa cấp để tổ chức các hội thảo bán hàng trá hình, huy động vốn trái phép, dụ dỗ người tham gia đầu tư vào các sàn chứng khoán ảo, tiền điện tử không rõ nguồn gốc. Không ít người mất hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng, để rồi phát hiện mình bị cuốn vào một “mạng nhện” lừa đảo khép kín, không có cơ hội lấy lại số tiền đã mất. Theo thống kê của cơ quan chức năng, lừa đảo đầu tư là hình thức lừa đảo trực tuyến tinh vi nhất hiện nay với số tiền thu về từ các nạn nhân lên tới hàng nghìn tỷ đồng.
Những năm gần đây, hoạt động kinh doanh đa cấp đã len lỏi về nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa với nhiều hình thức biến tướng tinh vi, gây hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội và đời sống người dân. Mặc dù pháp luật đã có những quy định chặt chẽ về hoạt động bán hàng đa cấp, song nhiều đối tượng vẫn lợi dụng mô hình này để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, khiến dư luận bức xúc.
Tuy nhiên, trên thực tế, không ít tổ chức, cá nhân đã núp bóng đa cấp để hoạt động lừa đảo. Các chiêu trò thường thấy như hứa hẹn thu nhập khủng, có thể lên đến hàng chục triệu đồng mỗi tháng chỉ nhờ tuyển thêm người tham gia. Bắt buộc đóng tiền hoặc mua sản phẩm với giá cao bất hợp lý, vượt xa nhu cầu thực tế của người dân. Tổ chức hội thảo rầm rộ dưới hình thức đào tạo, truyền cảm hứng, thậm chí gắn mác thiện nguyện, vinh danh để tạo niềm tin. Thiếu minh bạch pháp lý, không công khai giấy phép kinh doanh, địa chỉ trụ sở hay hợp đồng rõ ràng. Tập trung vào việc mở rộng mạng lưới tuyến dưới, trong khi hàng hóa ít giá trị thực, thậm chí không có thật
Tại Thanh Hóa, lực lượng chức năng đã nhiều lần phát hiện, triệt phá các ổ nhóm hoạt động đa cấp trá hình. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là nạn nhân chủ yếu là lao động nông thôn, công nhân thu nhập thấp, sinh viên mới ra trường. Đây là những người thiếu hiểu biết pháp luật và kinh nghiệm đầu tư, dễ bị cuốn vào “bẫy đổi đời”.
Trong tháng 2/2025, Công an huyện Như Xuân (cũ), tỉnh Thanh Hoá đã bắt giữ 9 đối tượng trong đường dây lừa đảo và rửa tiền qua sàn giao dịch ngoại hối Fnory.com. Đây là sàn chứng khoán do nhóm đối tượng tự lập nên rồi tự quảng cáo là sàn của Anh Quốc, thu lợi nhuận cao để thu hút nạn nhân đầu tư, đặt lệnh mua bán các mã chứng khoán niêm yết trên sàn. Tiền thu lời từ nạn nhân, nhóm đối tượng chia ra nhiều tài khoản hoặc tiêu dùng để mua biệt thự, xe sang. Tổng giá trị các giao dịch bất hợp pháp khoảng 200 tỷ đồng.
Hậu quả trực tiếp và rõ ràng nhất từ các hoạt động biến tướng kinh doanh đa cấp là thiệt hại kinh tế. Nhiều người vì tin lời hứa hẹn mà vay mượn tiền bạc, thậm chí cầm cố tài sản để tham gia. Khi không bán được sản phẩm, không tuyển được tuyến dưới, họ lâm vào cảnh nợ nần chồng chất, trắng tay chỉ sau vài tháng.
Không dừng lại ở thiệt hại về vật chất, đa cấp bất chính còn phá vỡ mối quan hệ xã hội. Người tham gia thường tìm cách lôi kéo bạn bè, người thân cùng góp vốn. Khi thua lỗ, nhiều gia đình xảy ra mâu thuẫn, mất đoàn kết, dẫn đến tranh chấp, kiện cáo. Có trường hợp vì nợ nần do đa cấp mà tan vỡ hạnh phúc, để lại hậu quả lâu dài về tinh thần.
Các buổi hội thảo trái phép, tụ tập đông người còn tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự tại địa phương. Một số đối tượng lợi dụng mô hình đa cấp để che giấu hành vi rửa tiền, lừa đảo, gây phức tạp thêm tình hình kinh tế và xã hội. Lâu dần, lòng tin của người dân vào các kênh đầu tư chính thống cũng bị xói mòn, ảnh hưởng đến thị trường tài chính và an ninh quốc gia. Nhiều nạn nhân sau khi bị lừa còn rơi vào trạng thái khủng hoảng tinh thần, mặc cảm, tự ti. Có người không dám chia sẻ vì xấu hổ, dẫn đến những hệ lụy tiêu cực về tâm lý.
Để tự bảo vệ mình, mỗi người dân cần nâng cao cảnh giác, nhận diện sớm những dấu hiệu bất thường của đa cấp trá hình. Đó là, không tin vào những lời hứa hẹn “lợi nhuận khủng, không rủi ro”. Chỉ tham gia khi doanh nghiệp có giấy phép kinh doanh đa cấp do Bộ Công Thương cấp. Tìm hiểu kỹ thông tin về sản phẩm, hợp đồng, cơ chế trả thưởng trước khi ký kết. Tuyệt đối không vay mượn, cầm cố tài sản để đầu tư vào các kênh chưa rõ ràng. Khi phát hiện dấu hiệu bất hợp pháp, kịp thời báo với chính quyền địa phương, công an hoặc quản lý thị trường để được kiểm tra, xử lý.
Hoạt động kinh doanh đa cấp hợp pháp có thể mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng, nhưng nếu bị biến tướng, trá hình thì sẽ để lại nhiều hệ lụy khó lường. Bảo vệ bản thân, gia đình và cộng đồng trước vấn nạn đa cấp bất chính là trách nhiệm chung của toàn xã hội.
