Tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên đang rơi vào cảnh đói vốn thi công. Ảnh: BT

Đói vốn

DA tuyến đường sắt đô thị metro Bến Thành - Suối Tiên (tuyến số 1 của TP HCM, tổng vốn 2,49 tỷ USD) dài gần 20km đi qua các quận 1, 2, 9, Bình Thạnh, Thủ Đức và huyện Dĩ An (tỉnh Bình Dương). Trong đó, công trình có khoảng 2,6km đi ngầm (3 nhà ga) và hơn 17km trên cao (11 nhà ga). Công trình khởi công từ tháng 8/2012 với tốc độ khá nhanh, được kỳ vọng sẽ đưa vào sử dụng trước vào năm 2018 phần 17km đường trên cao, sớm hơn 3 năm so với kế hoạch. Tuy nhiên, DA này đang có khả năng ngưng thi công và không kịp hoàn thành theo tiến độ vì đang thiếu tiền và nợ tiền nhà thầu.

Tại cuộc họp với UBND TP HCM mới đây, Ban Quản lý đường sắt đô thị TP HCM cho biết, tính từ tháng 9/2016 đến nay, việc giải ngân vốn ODA cho các nhà thầu không được thực hiện do trung ương không giao bổ sung kế hoạch vốn ODA năm 2016 và chưa giao kế hoạch vốn năm 2017.

“Đối với những khó khăn về kế hoạch vốn ODA năm 2017 và giai đoạn 2016-2020, UBND TP HCM nhiều lần có văn bản giải trình, báo cáo Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) cũng như Thủ tướng, nhưng đến nay, vốn ODA năm 2017 cho DA xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) vẫn chưa được bố trí”, Chủ tịch UBND TP HCM Nguyễn Thành Phong cho biết tại cuộc họp.

Trong khi đó, ông Lê Nguyễn Minh Quang, Trưởng Ban Quản lý đường sắt đô thị TP HCM cho biết, theo đề xuất của Bộ KH-ĐT tại tờ trình của Bộ này gửi Thủ tướng vào tháng 3/2017, dự kiến phân bổ kế hoạch vốn ODA năm 2017 cho DA xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 là 2.119 tỷ đồng. Trong khi nhu cầu giải ngân cần tới 5.422 tỷ đồng. Như vậy, số vốn ODA dự kiến bố trí năm 2017 chỉ mới đáp ứng gần 50%.

Tiến độ bị ảnh hưởng

Từ cuối năm 2016 đến đầu năm 2017, vốn phân bổ cho DA tuyến metro số 1 đã bị chậm. Một số nhà thầu buộc phải kéo giãn tiến độ thi công vì chủ đầu tư nợ đọng chưa trả tiền cho các hạng mục thi công xong. Theo ông Quang, vấn đề lớn nhất của tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên hiện nay là phân bổ vốn từ Trung ương. Từ tháng 9/2016, Bộ Tài chính đã yêu cầu Kho bạc Nhà nước không thanh toán tiếp bởi vì đã thanh toán vượt vốn ODA của năm 2016.

"TP HCM đang thúc nhà thầu sớm hoàn thành tiến độ dự án càng sớm càng tốt. Nhà thầu chấp thuận và làm quyết liệt nhưng họ cũng gay gắt trong việc yêu cầu thanh toán theo đúng tiến độ. TP HCM cũng kiến nghị Trung ương nhưng hầu như các bộ không có động thái gì", ông Lê Nguyễn Minh Quang nói.

Được biết, trong năm 2017, tuyến metro số 1 cần hơn 5.400 tỷ đồng, trong khi vốn Trung ương bố trí về chỉ 2.100 tỷ đồng - chỉ đủ trả nợ nhà thầu và tiền tạm ứng của TP. Bởi trước đó, TP HCM ứng khoảng 900 tỷ đồng để chủ đầu tư trả tiền nhà thầu thanh toán cho công nhân. Theo ông Quang, khi đặt vấn đề về vốn cho một số tuyến metro khác, JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản) nói thẳng "trước khi bàn chuyện đó thì phải bàn việc thanh toán". Mục tiêu mà TP HCM theo đuổi hiện nay không phải là từng đợt phân bổ vốn, mà là xin cơ chế thanh toán theo tiến độ thi công DA. Các nhà tài trợ rất bức xúc, cho rằng tiền họ lo được nhưng chúng ta bị vòng lẩn quẩn và không thanh toán được.

“Tôi cho rằng DA tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) cần phải được ưu tiên hàng đầu về mọi điều kiện để thực hiện đúng tiến độ. Bởi DA này góp phần quan trọng giải quyết vấn đề giao thông của TP HCM. DA metro đầu tiên mà làm trì trệ, ì ạch thì sẽ phá vỡ toàn bộ kế hoạch, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của TP. Bây giờ, việc cần làm là phải xem xét lại các DA, cân đối lại nguồn lực, không thể để tiếp diễn tình trạng vay vốn ODA để thực hiện DA một cách dàn trải như hiện nay. Bởi vốn ODA muốn phát huy hiệu quả thì phải có phần đối ứng. Nếu phần đối ứng chúng ta không tính toán dự liệu được, không có kế hoạch, không có lộ trình triển khai thì không nên đi đàm phán vay ODA” - ông Trần Du Lịch, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế TP HCM.

Cùng tháo gỡ điểm nghẽn

Trong phiên thảo luận tại tổ của Kỳ họp thứ 4 Quốc hội khóa XIV, ngày 24/10, đại biểu Phạm Phú Quốc (TP HCM) cho biết, TP HCM ra quyết định đầu tư dự án metro Bến Thành - Suối Tiên theo hai lần ủy quyền của Thủ tướng (năm 2007 và 2011) và theo Quyết định của Quốc hội. Sở dĩ tổng vốn của DA tăng lên là do tăng tổng lượng đầu tư, đoạn đường dài hơn và tỷ giá VNĐ với ngoại tệ từ năm 2007 đến năm 2011 khác đi. Thời điểm năm 2007, công nghệ tính toán đáp ứng cho năm 2020 nhưng đến năm 2011 quyết định đầu tư đáp ứng công nghệ đến năm 2040, phải thay đổi công nghệ và đầu tư thêm nhiều trạm bảo trì, bảo hành các toa tàu và nhà ga. Khối lượng đầu tư tăng thì vốn đầu tư tăng lên là bình thường.

Theo phân tích của đại biểu Phạm Phú Quốc, khi đặt vấn đề vốn vay từ Chính phủ thì đụng trần nợ công, vốn vay của chính quyền địa phương thì đụng trần huy động. Tính toán cơ chế nào đều phải “đụng” và đa phần vốn vay để trả nợ gốc, nợ trước đây cho nên vốn khả dụng khi đi vay mới rất ít dành cho đầu tư phát triển.

Theo đại biểu Phan Nguyễn Như Khuê, Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội TP HCM, tuyến metro này chậm sẽ ảnh hưởng tới chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, vốn ODA vào quốc gia, chứ không riêng TPHCM. Vấn đề này không phải không tháo gỡ được. Cần soát xét lại các điểm nghẽn để tháo gỡ.

Bên lề kỳ họp Quốc hội, Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng cho hay, vấn đề lớn nhất mà DA đang vướng là Bộ Giao thông Vận tải và TP HCM phải xem lại phê duyệt điều chỉnh DA. TP đã phê duyệt rồi, nhưng ai là người có thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh này. Bên cạnh đó, phải thống nhất được cơ chế cấp phát và vay lại, nghĩa là Chính phủ cấp bao nhiêu và TP cấp bao nhiêu cho số vốn 30.000 tỷ đồng tăng thêm của DA. DA lúc đầu có tổng vốn là 17.000 tỷ đồng, nhưng sau điều chỉnh lên 47.000 tỷ đồng. Theo quy định thì DA vượt trên 35.000 tỷ đồng phải báo cáo Quốc hội. Thống nhất được những vấn đề này, Bộ KH-ĐT mới có thể đưa DA vào kế hoạch giải ngân vốn trung hạn và bố trí vốn giải ngân.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, cần phải có cơ chế riêng, đặc thù cho DA này, chứ không theo Nghị định cấp phát cho vay lại mới của Bộ Tài chính. Nhận trách nhiệm của Bộ KH-ĐT trong việc thiếu đôn đốc các bên, song Bộ trưởng cho rằng cả TP HCM và Bộ Giao thông Vận tải đều có trách nhiệm liên quan. Bộ trưởng cho rằng do cách hiểu chưa đúng nên TP HCM nghĩ đã được phê duyệt tăng thêm vốn. Bộ Giao thông Vận tải thiếu trách nhiệm theo dõi, giám sát. Báo cáo công trình trọng điểm hàng năm Bộ KH-ĐT vẫn đưa DA vào nhưng thực tế chưa ai phê duyệt.

Bộ KH-ĐT đã rà soát lại để đưa ra hướng giải quyết cho DA trong thời gian tới, tinh thần là rất khẩn trương, nhưng còn phụ thuộc vào phía các bộ, ngành liên quan. DA metro Bến Thành - Suối Tiên hiện chưa được đưa vào kế hoạch đầu tư trung hạn vì chưa được phê chuẩn, nên chưa thể có cơ chế thỏa thuận cấp phát và vay lại. Nguồn vốn thì có, phía Nhật đã chuyển, nhưng cân đối ngân sách, kế hoạch thì phải xử lý. Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết các bộ, ngành sẽ ngồi lại với nhau, làm cho rõ, có giải pháp xử lý để công trình hiệu quả, không ảnh hưởng đến tiến độ và đến nhà tài trợ.

Bảo Trâm