(Thanh tra) - Gần đây, vụ việc Công ty TNHH Thương mại Trung Thùy, có trụ sở tại phường Thành Sen, tỉnh Hà Tĩnh bị phát hiện trốn thuế gần 170 triệu đồng thông qua hành vi không xuất hóa đơn, dùng tài khoản cá nhân nhận tiền thay vì thanh toán qua ngân hàng, tiếp tục gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng “né” nghĩa vụ thuế bằng cách lợi dụng lỗ hổng trong việc thanh toán tiền mặt. Điều đáng nói là đây không phải là trường hợp cá biệt mà là thực trạng đáng báo động trong hoạt động kinh doanh hiện nay.
Theo kết quả điều tra ban đầu, Giám đốc Công ty TNHH Trung Thùy đã không xuất hóa đơn giá trị gia tăng cho một số giao dịch và dùng tài khoản cá nhân để nhận tiền thanh toán nhằm che giấu doanh thu thực tế. Hành vi này được thực hiện có hệ thống, kéo dài suốt hai năm (2022–2023), với mục đích giảm nghĩa vụ nộp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp cho Nhà nước.
Đây là hành vi có dấu hiệu rõ ràng của tội trốn thuế. Theo Luật Quản lý thuế hiện hành và Bộ luật Hình sự, những người cố tình gian lận thuế có thể bị xử phạt hành chính nặng hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Hành vi đi ngược lại hoàn toàn chủ trương hiện đại hóa quản lý thuế, xây dựng nền kinh tế số của Nhà nước. Việc cố tình thanh toán tiền mặt để tránh bị giám sát là một hình thức lách luật gây thất thu ngân sách, làm xói mòn niềm tin thị trường và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.
Theo ghi nhận thực tế, hiện nay, không ít chủ hộ kinh doanh nhỏ lẻ, thậm chí cả khách hàng cá nhân sẵn sàng tiếp tay hoặc chủ động yêu cầu thanh toán bằng tiền mặt, không lấy hóa đơn để “được giảm giá”. Một số khác lo sợ rằng chuyển khoản sẽ “bị soi”, bị truy thu thuế hoặc bị kiểm tra tài khoản cá nhân. Những lo ngại này chủ yếu bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết về cơ chế thuế hiện hành.
Chị Nguyễn Thị Thảo, chủ tiệm spa trên địa bàn Hà Nội chia sẻ: “Nếu khách không yêu cầu hóa đơn, thì bên dịch vụ cũng lười làm, vì thủ tục phiền phức, mất thời gian. Nhưng sau khi nghe vụ việc ở Công ty TNHH Thương mại Trung Thùy, tôi thấy sợ thật, giờ phải cẩn thận hơn để tránh bị xử phạt”.
Trước tình hình đó, ngày 30/7/2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc đã ký Công điện số 124/CĐ-TTg yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tăng cường thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, bảo đảm đáp ứng nhu cầu thanh toán của người dân, doanh nghiệp, phòng chống thất thu thuế, tội phạm; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật.
Theo Công điện, các bộ, ngành liên quan như Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước được giao nhiệm vụ tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát các giao dịch có dấu hiệu gian lận thuế, đặc biệt là những trường hợp sử dụng tài khoản cá nhân thay cho tài khoản doanh nghiệp để nhận tiền. Ngân hàng cũng được yêu cầu phát triển hạ tầng, sản phẩm công nghệ tài chính để hỗ trợ các giao dịch không tiền mặt diễn ra thuận tiện và an toàn hơn.
Theo phân tích của Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, hành vi né tránh thanh toán không dùng tiền mặt đi ngược lại chủ trương hiện đại hóa quản lý thuế và thúc đẩy nền kinh tế số của Nhà nước. Trong bối cảnh cả hệ thống chính trị đang đẩy mạnh chuyển đổi số, sử dụng hóa đơn điện tử và thanh toán không tiền mặt để minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, thì việc từ chối chuyển khoản nhằm lẩn tránh sự kiểm soát của cơ quan thuế không chỉ là vi phạm nghĩa vụ công dân, mà còn làm suy yếu hiệu lực quản lý nhà nước, tạo ra môi trường cạnh tranh thiếu công bằng giữa các hộ kinh doanh.
Luật sư Hà nhận định, cũng cần thừa nhận rằng hiện tượng này xuất phát một phần từ tâm lý e ngại và thiếu hiểu biết pháp luật của một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Họ lo ngại rằng khi chuyển sang chế độ thuế theo doanh thu thực tế, mọi giao dịch sẽ bị “soi xét”, trong khi bản thân họ lại chưa được trang bị kỹ năng kế toán – thuế cần thiết hoặc không có điều kiện đầu tư công nghệ phù hợp. Do đó, để xử lý vấn đề một cách hiệu quả, ngoài việc tăng cường giám sát, chế tài, cơ quan chức năng cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật và có lộ trình chuyển đổi hợp lý, giúp các hộ kinh doanh thích nghi dần với hệ thống thuế hiện đại, thay vì phản ứng tiêu cực như hiện nay.
Có thể thấy, hiện tượng trốn thuế qua thanh toán tiền mặt có thể sẽ còn tiếp diễn nếu không có sự phối hợp đồng bộ từ cả ba phía là Nhà nước, ngân hàng, người dân/doanh nghiệp. Việc xử lý nghiêm minh các vụ việc vi phạm như trường hợp Công ty TNHH Thương mại Trung Thùy là lời cảnh tỉnh cần thiết nhưng để thay đổi hành vi xã hội, cần một chiến lược lâu dài và có chiều sâu.
Đặc biệt, phát triển hạ tầng số, đơn giản hóa quy trình thanh toán, minh bạch hóa chính sách thuế và cung cấp dịch vụ kế toán – thuế hỗ trợ cho hộ kinh doanh nhỏ sẽ là những giải pháp then chốt trong giai đoạn tới. Có như vậy, chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính mới trở thành “hành động tự nguyện” thay vì “ép buộc”, góp phần xây dựng nền kinh tế minh bạch, hiện đại và công bằng hơn.
