Tại Hội thảo, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ PCTHTL nhấn mạnh đến vai trò của chính sách thuế trong việc giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá, giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá.

Tại Hội thảo, nhiều báo cáo được các diễn giả trình bày về các nội dung về tình hình thực hiện Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá trên thế giới, các bài học kinh nghiệm của các nước về thuế thuốc lá, thực trạng giá và thuế thuốc lá tại Việt Nam, các đề xuất về tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá để góp phần đạt mục tiêu trong Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam nên áp dụng phương án thuế hỗn hợp là phương án kết hợp thu theo thuế suất tỷ lệ và thuế suất tuyệt đối với mức tăng ít nhất là 2.000 đồng/bao 20 điếu. Để giảm tỷ lệ hút xuống 39% theo mục tiêu quốc gia thì thuế tuyệt đối cần tăng tới 5.000 đồng/bao.

Lý giải về việc tăng thuế thuốc lá có làm tăng buôn lậu thuốc lá, ông Nguyễn Tuấn Lâm, cán bộ Chương trình Quốc gia, Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cho biết, tình trạng buôn lậu tại Việt Nam có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, do thuế nhập khẩu đang duy trì ở mức 135%. Thuế suất thuế nhập khẩu cao làm cho thuốc lá ngoại nhập khẩu hợp pháp khó tiêu thụ vì giá bán cao, do đó tạo động lực gây ra buôn lậu thuốc lá. Thứ hai, do thói quen người dùng thích dùng một số nhãn thuốc lậu chính (hay còn gọi là “gu” hút thuốc).

Kết quả điều tra tiêu dùng thuốc lá tại 12 tỉnh ở Việt Nam, do Trường Đại học Thương mại thực hiện cho thấy trên 70% người sử dụng thuốc lá lậu là do hương vị, tò mò, bạn bè mời. Hiện nay 80-90% số lượng thuốc lá lậu là nhãn Jet và Hero. Hai nhãn thuốc này có hàm lượng tar và nicotine rất cao, phù hợp với những người nghiện nặng thuốc lá.

Số liệu điều tra hút thuốc ở người trưởng thành GATS 2015 cho thấy 91,8% các nhãn thuốc Jet và Hero được tiêu thụ tại 2 vùng là Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Đặc biệt là có tới 75% lượng tiêu thụ của 2 nhãn này là trong phạm vi 10 tỉnh, thành phố gồm: Bình Thuận, Tây Ninh, TP HCM, Long An, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang và Cần Thơ. “Gu” hút thuốc thể hiện qua việc người hút thuốc sẵn sang trả giá cao hơn cho sản phẩm thuốc lậu thay vì sử dụng thuốc lá hợp pháp giá thấp hơn. Cũng theo điều tra GATS, mức giá trung bình của Hero và JET cao hơn mức giá trung bình của các nhãn hiệu thuốc lá hợp pháp khoảng từ 30% đến 60%.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm cũng cho biết, ở Việt Nam buôn lậu thuốc lá thực chất không có mối tương quan với mức thuế tiêu thụ đặc biệt cao hay thấp. Điều này cũng được thể hiện trong kinh nghiệm từ các quốc gia khác. Cụ thể qua phân tích số liệu từ 76 quốc gia cho thấy tại các quốc gia có mức giá thuốc lá thấp, tình trạng buôn lậu thậm chí lại xảy ra nhiều hơn so với những quốc gia có mức giá và thuế thuốc lá cao. 

Kết thúc Hội thảo, các tổ chức cùng đồng tình tham gia vận động tăng thuế thuốc lá với mong muốn sẽ có một chính sách thuế thuốc lá đủ mạnh, góp phần giảm các gánh nặng bệnh tật và tử vong do sử dụng thuốc lá gây ra, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Ngọc Diệp