Chuyển biến tích cực nhưng vẫn thấp

Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2022 gửi tới Quốc hội cho hay, trong năm, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã chỉ đạo tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong giám định, định giá tài sản, nâng cao hiệu quả công tác thu hồi tài sản.

Số liệu cho thấy, tỷ lệ thu hồi tài sản “năm sau cao hơn năm trước”.

9 tháng đầu năm, cơ quan thanh tra đã đôn đốc 5.586 kết luận thanh tra, qua đó thu hồi được hơn 1.000 tỷ đồng, gấp đôi so với năm 2021; xử lý hơn 1.700 tổ chức và hơn 4.800 cá nhân; chuyển cơ quan điều tra 76 vụ, 93 đối tượng. 

Thi hành án liên quan đến thu hồi tài sản tham nhũng đã xong 1.895 vụ với hơn 15.989 tỷ đồng (tăng hơn 11.800 tỷ đồng, tương đương tăng hơn 290% về tiền so với năm trước).

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp cũng nhận định công tác thu hồi tài sản tham nhũng “có chuyển biến tích cực”. Song, theo ủy ban này, kết quả thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án tham nhũng giai đoạn thi hành án còn tồn đọng lớn.  

Cụ thể, đã thi hành xong hơn 15.989 trong hơn 43.593 tỷ đồng trong số có điều kiện thi hành, có nghĩa vẫn còn hơn 27.603 tỷ đồng có điều kiện thi hành song vẫn chưa thu hồi được, chiếm hơn 63%. 

leftcenterrightdel
Tổng Thanh tra Chính phủ nhìn nhận “ngăn chặn, xử lý, thu hồi tài sản tham nhũng là một trong những nhiệm vụ khó khăn, phức tạp”. Ảnh: P.Thắng

5 nguyên nhân chủ yếu khiến tỷ lệ thu hồi tài sản đạt thấp đã được Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong chỉ ra. Theo ông, pháp luật về thu hồi tài sản còn bất cập, vướng mắc như thiếu quy định cưỡng chế, chế tài xử lý sau thanh tra; chính sách về đất đai, bất động sản, trái phiếu, chứng khoán chưa đồng bộ và còn lỏng lẻo…

“Người phải thi hành án hoặc đối tượng thanh tra không có tài sản hoặc tài sản đảm bảo thấp hơn nhiều so với các khoản phải thi hành. Có trường hợp cố ý chây ỳ, trốn tránh trách nhiệm thực hiện”, Tổng Thanh tra cho hay.

Ngoài ra, thời gian giải quyết các vụ án, vụ việc kéo dài, thời điểm xử lý vi phạm cách xa thời điểm có hành vi vi phạm nên tài sản dễ bị tẩu tán, che giấu; trong một số vụ án, vụ việc, đối tượng bỏ trốn; tính pháp lý của tài sản chưa rõ ràng, gây khó khăn trong xác định chủ sở hữu để thu hồi. Việc phối hợp trong tương trợ tư pháp hình sự và thực hiện kết luận thanh tra gặp nhiều khó khăn.

Kê biên, phong tỏa tài sản ngay khi có dấu hiệu tham nhũng

Để tăng tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng không phải chuyện dễ dàng. Đây cũng là vấn đề được nhiều đại biểu Quốc hội đặt ra.

Theo đại biểu Phạm Nam Tiến (Đắk Nông), hiện 40-50% số tài sản chưa được thu hồi trong các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực chỉ đạo. “Đây là con số không nhỏ, vì một vụ án tham nhũng giá trị có thể lên tới hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng”, đại biểu nói.

Cạnh đó, theo đại biểu, chúng ta chỉ mới kiểm soát tài sản trong hệ thống chính trị, còn tài sản do người thân của các đối tượng phạm tội tham nhũng đang đứng tên hoặc sở hữu vẫn là một “khoảng trống” rất lớn, khó kiểm soát. 

“Phải làm sao để kiểm soát hiệu quả hơn tài sản, thu nhập của các đối tượng này, đặc biệt là trong các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, tiêu cực thì công tác thu hồi tài sản tham nhũng mới đạt hiệu quả”, ông Tiến nhấn mạnh.

leftcenterrightdel
Đại biểu Phạm Nam Tiến (Đắk Nông). Ảnh: P.Thắng 

Đại biểu Dương Khắc Mai (Đắk Nông) cho rằng, muốn làm tốt thu hồi tài sản, phải có biện pháp kiểm soát tốt, “từ sớm, từ xa”, từ khi mới bắt đầu, nhất là với những người có chức vụ, vị trí để tránh việc tẩu tán tài sản. 

Báo cáo về các giải pháp nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng, Thanh tra Chính phủ cho biết, cần hoàn thiện các quy định về xử lý sau thanh tra; tăng cường các biện pháp chế tài xử lý hành vi vi phạm; bổ sung lực lượng cán bộ, công chức đủ mạnh để làm công tác này.

Quá trình thanh tra, điều tra, nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì có biện pháp ngăn chặn ngay như kê biên, phong tỏa, tạm giữ chứ không đợi đến lúc thi hành án để thu hồi tối đa tài sản tham nhũng.

Thanh tra Chính phủ cũng nhấn mạnh giải pháp nâng cao tính trung thực, trách nhiệm trong kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức; đẩy mạnh giao dịch không dùng tiền mặt, hạn chế sử dụng tiền mặt trong giao dịch mua, bán các tài sản có giá trị lớn để thuận tiện trong việc kiểm soát thu nhập cũng như truy tìm tài sản đã bị tẩu tán. 

Ngoài ra, Thủ tướng đã phê duyệt Đề án Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập; đang xây dựng kế hoạch triển khai trong phạm vi cả nước. “Đây là cơ sở dữ liệu quan trọng trong phòng, chống tham nhũng nói chung và việc thu hồi tài sản tham nhũng nói riêng”, Thanh tra Chính phủ cho biết.

Ưu tiên xử lý kinh tế, không hình sự hóa

Trong phiên chất vấn Tổng Thanh tra Chính phủ ngày 5/11, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) cho rằng, thu hồi tài sản bất minh do người khác đứng tên là rất khó, chưa có giải pháp hiệu quả.

Ông nhắc lại ý kiến cho rằng, trong điều kiện chưa có luật về đăng ký tài sản thì nên chuyển hướng từ xử lý hình sự sang khởi kiện dân sự để thu hồi được nhiều tài sản hơn.

leftcenterrightdel
 Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị). Ảnh: P.Thắng

“Tổng Thanh tra Chính phủ có tán thành quan điểm này không? Nếu tán thành thì có những giải pháp gì sắp tới và nếu không tán thành thì có giải pháp gì tốt hơn không?”, ông Đồng nêu.

“Đánh giá vi phạm pháp luật và thiệt hại để chuyển cơ quan điều tra có những lúc còn mong manh. Như Tổng Thanh tra nói có thể cho khắc phục, đến một thời gian nhất định mà không khắc phục được thì chuyển cơ quan điều tra. Việc này phải nhìn nhận tổng thể để làm sao phát hiện được hành vi vi phạm, khắc phục kịp thời. Nếu như cố tình thì đề nghị xử lý nghiêm minh theo quy định pháp luật để thượng tôn pháp luật” - Phó Thủ tướng Lê Minh Khái.

Tổng Thanh tra Đoàn Hồng Phong nhấn mạnh, những gì có thể xử lý được về kinh tế thì xử lý kinh tế, không hình sự hóa. Đây cũng là quan điểm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ: “Không hình sự hóa các quan hệ kinh tế”.

Theo ông, quá trình thanh tra, có nhiều trường hợp chưa phân định rõ hình sự hay kinh tế thì ưu tiên xử lý kinh tế. Tuy nhiên, thời hạn xử lý kinh tế chỉ trong thời gian nhất định, chứ không phải để “mãi mãi”.

“Chúng tôi có một số kết luận cho phép từ 1 năm rưỡi đến 2 năm để xử lý kinh tế, tức là thu hồi cơ sở nhà đất để tiến hành đấu giá. Nhưng sau thời hạn cho phép đó, kết luận thanh tra nói rõ không thực hiện sẽ chuyển cơ quan điều tra. Ví dụ, vừa rồi chúng tôi xử lý một dự án ở TP HCM”, ông Đoàn Hồng Phong trả lời và nhìn nhận “ngăn chặn, xử lý, thu hồi tài sản tham nhũng là một trong những nhiệm vụ khó khăn, phức tạp”.

Nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ đồng tình với hướng “xử lý được về kinh tế thì xử lý kinh tế, không hình sự hóa” như một giải pháp nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản. 

“Thực tế có những vụ việc các đối tượng bị xử lý đã chủ động nộp lại số tiền chiếm đoạt, gần như không bị thất thoát về kinh tế, thì nên cho họ cơ hội hối cải, tất nhiên vẫn có hình thức răn đe chứ không tha bổng hoàn toàn”, đại biểu Lê Thanh Vân (đoàn Cà Mau) nêu.

Xây dựng lực lượng liêm chính, khắc phục chậm ban hành kết luận thanh tra

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Bình Dương) nhắc lại lời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói “cán bộ thanh tra như cái gương cho người ta soi mặt”, nhưng thời gian qua vẫn còn cán bộ mắc sai phạm. Theo ông Huân, cần có bộ quy tắc quy định về liêm chính để cán bộ thanh tra tuân thủ và tự bảo vệ mình.

Về vấn đề này, Tổng Thanh tra Đoàn Hồng Phong nhấn mạnh, xây dựng lực lượng thanh tra liêm chính là nhiệm vụ quan trọng. Thanh tra Chính phủ đã ban hành văn bản yêu cầu cán bộ thanh tra phải tuân thủ quy tắc ứng xử, chuẩn mực đạo đức, phải gương mẫu, liêm chính, chí công vô tư khi thực hiện nhiệm vụ thanh tra.

Thanh tra Chính phủ cũng đã ban hành quy trình nghiệp vụ chặt chẽ từ khâu thanh tra đến khâu giám sát, thẩm định để giám sát hoạt động của các thành viên đoàn thanh tra, để không có những vi phạm về đạo đức công vụ.

“Tới đây, Thanh tra Chính phủ phối hợp với các cơ quan chức năng sẽ trình Bộ Chính trị ban hành quy định về kiểm soát quyền lực trong hoạt động thanh tra. Đây là giải pháp căn cơ, lâu dài”, ông Đoàn Hồng Phong cho hay.

Về việc chậm ban hành kết luận thanh tra, Tổng Thanh tra cho hay đã nhận diện các nguyên nhân chính và đề ra các giải pháp. Trong đó, ông nhấn mạnh, bên cạnh hoàn thiện thể chế, Thanh tra Chính phủ sẽ tiếp tục đổi mới phương pháp và cách thức tiến hành thanh tra để đẩy nhanh tiến độ thanh tra, nâng cao chất lượng kết luận thanh tra.

Thanh tra Chính phủ đã ban hành nghị quyết, trong đó quy định rõ trách nhiệm của trưởng - phó đoàn thanh tra, thủ trưởng cơ quan chủ trì cuộc thanh tra, người ra quyết định thanh tra, thành viên thanh tra, người giám sát, người thẩm định kết luận thanh tra.

“Nếu để xảy ra lọt, lộ, không chuyển các vụ việc vi phạm, tội phạm sang cơ quan điều tra hoặc chậm thì những sai phạm đó sẽ xử lý, trực tiếp là trưởng đoàn, sau đó phó đoàn, người ra quyết định thanh tra”, ông Đoàn Hồng Phong cho hay.

Cạnh đó là quy định về những hành vi cấm trong hoạt động của đoàn thanh tra, như cấm nhận quà, tiền và giao lưu ăn uống với đối tượng thanh tra dưới mọi hình thức…

leftcenterrightdel
 Phó Thủ tướng Lê Minh Khái nói: "Các đại biểu Quốc hội phản ánh có những cuộc thanh tra từ 2015 đến nay chưa ban hành kết luận, nhưng chỉ còn 1-2 cuộc thôi”

Theo Phó Thủ tướng Lê Minh Khái, Luật Thanh tra (sửa đổi) sẽ góp phần rất tích cực trong khắc phục chậm ban hành kết luận thanh tra. “Hiện nay, một số kết luận còn chậm ban hành, nhưng so với những năm trước đã tiến bộ hơn nhiều. Các đại biểu Quốc hội phản ánh có những cuộc thanh tra từ 2015 đến nay chưa ban hành kết luận, nhưng chỉ còn 1-2 cuộc thôi”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng cũng đặc biệt lưu ý, kết luận thanh tra là sản phẩm cuối cùng của cuộc thanh tra, do đó, kiến nghị và kết luận phải rõ ràng. Để nâng cao chất lượng hoạt động thanh tra, theo ông, bên cạnh hoàn thiện thể chế thì phải nâng cao năng lực của cán bộ, công chức làm nhiệm vụ thanh tra; đồng thời quy trình, quy chế thanh tra phải được quy định chặt chẽ.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương: “Ở đâu có quản lý, ở đó có thanh tra”

Thanh tra là một chức năng thiết yếu, quan trọng trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp nói riêng và kiểm soát quyền lực Nhà nước nói chung. Hoạt động thanh tra được thực hiện rộng khắp, với phương châm “ở đâu có quản lý thì ở đó có thanh tra”. 

leftcenterrightdel
Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương. Ảnh: P.Thắng 

Thời gian qua, cùng với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, công tác thanh tra và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được quan tâm, tăng cường, góp phần quan trọng trong kiểm soát quyền lực Nhà nước và củng cố, tăng cường niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân với Đảng, Nhà nước. 

Ngành thanh tra đã triển khai định hướng chương trình thanh tra hàng năm, có trọng tâm, trọng điểm, kịp thời phát hiện, kiến nghị, xử lý nghiêm các vụ việc, hành vi vi phạm pháp luật, vừa đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, giảm chồng chéo, hạn chế phát sinh phiền hà, sách nhiễu với người dân, doanh nghiệp.

Bên cạnh những kết quả tích cực, công tác thanh tra và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực vẫn còn những hạn chế, chưa theo kịp yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lý Nhà nước. Vì vậy, cần tiếp tục có những giải pháp khả thi nhằm thực hiện tốt chính sách, pháp luật, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của Đảng, Nhà nước và kỳ vọng của cử tri, nhân dân. 

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp): Tạo điều kiện để đối tượng tham nhũng khắc phục hậu quả

Công tác phòng, chống tham nhũng của Đảng, Chính phủ thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, việc thu hồi tài sản tham nhũng thời gian qua còn ít, đạt tỷ lệ thấp, dẫn đến tài sản Nhà nước bị thất thoát nhiều. Các đối tượng tham nhũng đã tẩu tán tài sản qua việc sang tên đất đai, nhà cửa cho người khác.

leftcenterrightdel
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp). Ảnh: P.Thắng 

Bài học kinh nghiệm cho thấy rất khó để thu hồi tài sản tẩu tán này, nên phải có biện pháp phong tỏa, truy dấu vết ngay khi có dấu hiệu tham nhũng. Công tác kê biên tài sản của những người có dấu hiệu tham nhũng vì thế rất quan trọng.

Để thu hồi tài sản tham nhũng, cũng nên có cơ chế khuyến khích những đối tượng tham nhũng và người thân khắc phục các hậu quả kinh tế nhằm thu hồi tài sản tham nhũng cho Nhà nước. Ví dụ vụ án ông Nguyễn Đức Chung (cựu Chủ tịch UBND TP Hà Nội - PV), người thân đã giao nộp lại số tiền thất thoát, tham nhũng và được tòa giảm mức án. Với những đối tượng chủ động khắc phục hậu quả, có thể áp dụng các tình tiết giảm nhẹ, giảm án phạt để tạo điều kiện cho họ ăn năn, hối cải. 

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội): Tập trung chống cả nhũng nhiễu, tham nhũng “vặt”

Tham nhũng “vặt” như vòi bạch tuộc, vừa nhiều vòi, vừa đeo đẳng, bám chặt, gây bức xúc lớn cho nhân dân, doanh nghiệp. Trong phiên chất vấn, Tổng Thanh tra Chính phủ cũng thừa nhận có sự nhũng nhiễu, gây phiền hà trong thực thi công vụ của một bộ phận cán bộ, đảng viên với người dân. 

leftcenterrightdel
 Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội). Ảnh: P.Thắng

Qua báo cáo, tôi thấy được sự vào cuộc kịp thời, quyết liệt, nghiêm minh của các cơ quan pháp luật trong các vụ tham nhũng lớn. Tuy vậy, phòng, chống tham nhũng “vặt” có vẻ chưa được nhiều. Năm 2022, chỉ xử lý 477 cán bộ, công chức, viên chức vi phạm quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp là con số quá khiêm tốn so với thực tế đang diễn ra.

Dù biết chống tham nhũng “vặt” rất khó vì tính phổ biến, có đôi khi rất mơ hồ, nhưng tôi đề nghị cần tập trung hơn nữa việc chống tham nhũng “vặt”, chống tiêu cực.

Để chống tham nhũng “vặt” tốt hơn, hiệu quả hơn, tôi rất đồng ý với biện pháp trong báo cáo mà Tổng Thanh tra Chính phủ trình bày, là phát huy hơn nữa vai trò của các cơ quan, nhất là cơ quan dân cử, các tổ chức chính trị - xã hội, Mặt trận Tổ quốc.

Chúng ta cũng cần phổ biến chính sách, pháp luật nhiều hơn, rộng hơn để nhân dân hiểu được pháp luật mà tham gia tự tin hơn, hiệu quả hơn. Chỉ khi nhân dân vào cuộc nói ra, phát hiện ra thì phòng, chống tham nhũng “vặt” mới hiệu quả. 

Hương Giang