(Thanh tra) - Trong tâm thức của người Hà Nội, sông Tô Lịch không chỉ là một dòng nước chảy qua thành phố, mà còn là ký ức văn hóa, là chứng nhân của nghìn năm lịch sử Thăng Long. Thế nhưng, suốt nhiều thập kỷ, dòng sông ấy bị gắn liền với màu nước đen đặc quánh, mùi hôi nồng nặc, trở thành nỗi ám ảnh về sự đánh đổi môi trường trong quá trình đô thị hóa.
Trong quá khứ, Hà Nội đã nhiều lần tìm cách cải tạo sông Tô Lịch bằng những biện pháp đơn lẻ như nạo vét bùn đáy, lắp đặt hệ thống lọc sinh học hay ứng dụng công nghệ Nano-Bioreactor. Tuy nhiên, tất cả chỉ mang lại hiệu quả ngắn hạn bởi nguyên nhân gốc rễ là dòng sông hứng trọn hàng trăm cửa xả nước thải sinh hoạt mỗi ngày.
Bước ngoặt thực sự chỉ đến khi Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đi vào vận hành. Từ giữa tháng 8/2025, toàn bộ 245 cửa xả thải dọc tuyến Tô Lịch đã được thu gom và dẫn về nhà máy. Với công suất xử lý hơn 200.000m³/ngày đêm, nguồn nước thải từng “giết chết” con sông giờ được xử lý đạt chuẩn trước khi trả về môi trường. Song song đó, hệ thống bổ cập nước từ Hồ Tây và nguồn nước sạch sau xử lý giúp duy trì dòng chảy ổn định.
Ông Trương Quốc Bảo, Trưởng Ban Quản lý Dự án xử lý nước thải Yên Xá, khẳng định: “Chấm dứt xả thải trực tiếp là điều kiện tiên quyết để hồi sinh Tô Lịch. Chỉ khi nguồn nước thải được xử lý triệt để, chúng ta mới có nền tảng cho các giải pháp chỉnh trang cảnh quan, phát triển không gian công cộng ven sông".
Theo ông Phạm Văn Bình, Phó Trưởng phòng Quản lý khoáng sản và tài nguyên nước (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), những gì đạt được mới chỉ là bước đầu.
Ông phân tích: “Các dòng sông nội đô vốn là không gian văn hóa, sinh thái và thương mại đặc trưng, nhưng hiện trạng đã xuống cấp nghiêm trọng. Hồi sinh không chỉ dừng ở xử lý nước thải mà phải là chương trình tổng thể: Kiểm soát nguồn ô nhiễm, bổ cập nước sạch, duy trì dòng chảy sinh thái, cải tạo lòng – bờ sông, phát triển cảnh quan và tổ chức lại không gian công cộng. Khi ấy, sông mới trở lại đúng vị thế vốn có trong đời sống đô thị".
Ở khía cạnh khoa học, GS.TS Phạm Quý Nhân, Giảng viên cao cấp Khoa Tài nguyên Nước (Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội), nhấn mạnh tầm quan trọng của kiểm soát từ gốc: “Bổ cập nước chỉ là phần ngọn. Muốn Tô Lịch hay bất kỳ con sông nào thực sự hồi sinh, cần xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, tách nước thải khỏi nước mưa, đồng thời giám sát chặt chẽ các nguồn xả thải công nghiệp và y tế. Nếu không giải quyết từ gốc, nguy cơ tái ô nhiễm là hiện hữu".
Anh Hoàng Văn Nam (34 tuổi, nhân viên văn phòng ở phường Láng) thì hồ hởi: “Mỗi sáng tôi chạy bộ trên đường Láng, trước kia toàn phải đeo khẩu trang. Giờ vừa chạy vừa ngắm nước sông xanh, tinh thần thoải mái hơn hẳn. Nếu có thêm công viên ven sông, chắc chắn nơi đây sẽ trở thành điểm hẹn của cộng đồng".
Sinh viên Nguyễn Mai Phương (Đại học Quốc gia Hà Nội) kỳ vọng: “Tô Lịch xanh không chỉ là môi trường trong lành mà còn có thể là không gian văn hóa – thể thao. Em tin rằng khi chúng em trưởng thành, dòng sông này sẽ là niềm tự hào, là minh chứng cho một Hà Nội vừa hiện đại, vừa xanh".
Hà Nội đã chỉnh trang 19 vị trí dọc hai bên bờ từ Cầu Giấy đến cầu Hòa Mục, với lan can, cây xanh, kè bờ được cải tạo đồng bộ. Đặc biệt, thành phố dự kiến khởi công công viên ven sông Tô Lịch vào dịp 10/10 tới.
Theo kế hoạch, công viên sẽ bao gồm đường dạo, quảng trường nhỏ, khu vui chơi trẻ em, không gian sinh hoạt cộng đồng, biến Tô Lịch thành tuyến công viên liên hoàn giữa lòng đô thị. Các chuyên gia quy hoạch kỳ vọng dự án này sẽ trả lại chức năng cảnh quan – văn hóa vốn có của con sông, đồng thời trở thành điểm nhấn du lịch và sinh hoạt cộng đồng của Thủ đô.
Hành trình hồi sinh Tô Lịch mang lại nhiều bài học quý giá. Một là, muốn giải quyết căn cơ, cần kiểm soát ô nhiễm từ gốc, không chạy theo biện pháp “cấp cứu” ngắn hạn. Hai là, phải gắn cải tạo sông với quy hoạch không gian đô thị và hạ tầng xanh. Ba là, cộng đồng cư dân chính là yếu tố quyết định sự bền vững: Khi mỗi người dân trở thành “người giữ sông”, kết quả mới được duy trì lâu dài.
Ông Phạm Văn Bình nhấn mạnh: “Hồi sinh dòng sông cũng chính là hồi sinh văn hóa đô thị. Khi người dân được tiếp cận, sinh hoạt, vui chơi bên sông, họ sẽ có trách nhiệm giữ gìn. Tô Lịch sẽ không tái ô nhiễm nếu cộng đồng thật sự chung tay".
Ngày nay, khi đứng bên sông Tô Lịch, ít ai còn cảm nhận mùi hôi nồng nặc từng ám ảnh nhiều thế hệ. Dòng nước xanh trở lại không chỉ mang đến niềm vui, mà còn mở ra một tương lai phát triển mới cho Hà Nội – một đô thị hiện đại nhưng gắn bó chặt chẽ với thiên nhiên và ký ức văn hóa.
Tô Lịch hồi sinh không chỉ là thắng lợi về môi trường, mà còn là biểu tượng cho khát vọng xanh, bền vững của Thủ đô trong hành trình vươn lên thành thành phố đáng sống của khu vực và thế giới.
