Tạo thuận lợi thương mại có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm chi chí giao dịch và được coi là yếu tố quan trọng thúc đẩy tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế, vì vậy song song với quá trình thực hiện các biện pháp hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN là quá trình ASEAN tập trung tăng cường thực hiện các sáng kiến, chương trình thuận lợi hóa thương mại.
Các sáng kiến, chương trình cụ thể gồm:
- Các sáng kiến/chương trình tạo thuận lợi trên các lĩnh vực như hải quan, vận tải, kiểm tra, kiểm dịch, tiêu chuẩn hợp chuẩn.
- Xóa bỏ hàng rào thuế quan, hạn ngạch thuế quan , rà soát và tiến tới xóa bỏ các hàng rào phí thuế quan.
- Xây dựng và thực hiện cơ chế một cửa ASEAN
- Triển khai cơ chế tự chứng nhận xuất xứ trong ASEAN
Các hoạt động của chương trình thuận lợi hóa thương mại ASEAN được đưa vào trong các kế hoạch hành động cụ thể của các Ủy ban và Nhóm làm việc trong các lĩnh vực gồm Hải quan, Tiêu chuẩn và Hợp chuẩn, các biện pháp vệ sinh kiểm dịch, giao thông vận tải…
Trong lĩnh vực Hải quan, các chương trình/biện pháp cụ thể về tạo thuận lợi thương mại đã và đang được triển khai bao gồm:
Kế hoạch Chiến lược Phát Triển khai quan ASEAN (SPCD)
Các lĩnh vực trọng tâm của kế hoạch này gồm:
- Phân loại hàng hóa
- Xác định trị giá hải quan
- Xác định xuất xứ
- Hải quan điện tử
- Thông quan hải quan
- Quá cảnh Hải quan
- Kiểm tra sau thông quan
- Cải cách và hiện đại hóa hải quan
Tính đến thời điểm hiện nay, hầu hết các hoạt động đã được triển khai và đạt được các kết quả cụ thể bao gồm:
- Áp dụng hệ thống xác định trước mã số, xuất xứ và trị giá hàng hóa;
- Hoàn thành việc rà soát và chuyển đổi biểu thuế từ AHTN 2007 sang AHTN 2012
- Xây dựng tài liệu đào tạo về phân loại hàng hóa theo Danh mục Biểu thuế hài hòa ASEAN;
- Thực hiện Hiệp định Trị giá WTO;
- Xây dựng hướng dẫn xác định trị giá hải quan khu vực;
- Xây dựng mô-đun đào tạo Hải quan ASEAN về thực hiện Quy tắc xuất xứ ưu đãi theo CEPT/AFTA;
- Xây dựng tài liệu kỹ thuật của Hệ thống Quá cảnh Hải quan ASEAN;
- Thực hiện nghiên cứu khả thi ứng dụng IT trong hệ thống Quá cảnh Hải quan ASEAN;
- Hoàn thành việc ký kết Nghị định thư 7 về Hệ thống quá cảnh Hải quan ASEAN (ACTS) thuộc Hiệp định khung ASEAN về tạo thuận lợi cho hàng hóa quá cảnh;
- Xây dựng tài liệu hướng dẫn khu vực về áp dụng quản lý rủi ro;
Xây dựng và thực hiện cơ chế một cửa ASEAN
Đây là một sáng kiến tạo thuận lợi thương mại quan trọng của ASEAN. Cơ chế một cửa của ASEAN sẽ là môi trường trong đó Cơ chế một cửa của từng quốc gia thành viên ASEAN hoạt động và hội nhập. Cơ chế Một cửa quốc gia cho phép cung cấp, xử lý dữ liệu và thông tin, ra quyết định thông quan hàng hóa theo một mẫu thống nhất, đẩy nhanh việc thông quan hàng hóa, giảm chi phí và thời gian giao dịch, và vì thế tăng cường hiệu quả thương mại và sức cạnh tranh.
Các hoạt động đã được triển khai đến thời điểm hiện tại:
- Xây dựng Bộ dữ liệu ASEAN: Các nước thành viên đã thống nhất xây dựng Bộ dữ liệu ASEAN phiên bản 2.0, sử dụng Bộ dữ liệu trong việc xây dựng các chuẩn thông điệp trao đổi trong phạm vi dự án thử nghiệm. Các nước thành viên cũng đang tiến hành rà soát, đối chiếu các chỉ tiêu của Bộ dữ liệu ASEAN 2.0 với mô hình dữ liệu WCO và thực hiện các thủ tục bảo trì dữ liệu nhằm đề xuất đưa thêm các chỉ tiêu thông tin cần thiết từ khu vực ASEAN vào Bộ mô hình dữ liệu WCO.
- Triển khai Dự án thử nghiệm ASW: Dự án đã tiến hành thử nghiệm kết nối tại 7 nước thành viên ASEAN tham gia (trừ Lào, Campuchia, Myanmar), thực hiện kết nối, trao đổi dữ liệu dựa trên mô hình Cơ chế một cửa ASEAN rút gọn, đánh giá các lỗi trong quá trình thử nghiệm và đề xuất hướng phát triển.
- Xây dựng cổng thông tin điện tử ASW (ASW Web Portal: asw.asean.org): Cổng thông tin điện tử ASW chính thức khai trương ngày 08/05/2013. Hiện tại, Cổng thông tin điện tử ASW do Ban thư ký ASEAN quản trị về mặt kỹ thuật.
- Triển khai Dự án phân tích quy trình nghiệp vụ liên biên giới ASW (Business Process Analysis - BPA) do USAID tài trợ. Dự án nhằm điều tra, phân tích thực trạng hoạt động thương mại quốc tế tại các nước thành viên ASEAN nhằm đánh giá khoảng cách và đưa ra khuyến nghị cho việc xây dựng một quy trình nghiệp vụ cho thương mại quốc tế trong Cơ chế một cửa ASEAN.
- Thực hiện dự án phân tích khoảng cách pháp lý tại các nước thành viên (trong đó có Việt Nam);
- Xây dựng Bản ghi nhớ thực hiện Dự án thử nghiệm Cơ chế một cửa ASEAN, Bản ghi nhớ đã được các Nước Thành viên ký vào ngày 18/7/2011.
- Hoàn thành Nghị định thư về khung pháp lý (PLF) đảm bảo cho xây dựng, thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN. Nghị định thư khi được ký kết tạo cơ sở pháp lý cho việc kết nối và triển khai ASW trên môi trường thực.
Xây dựng và thực hiện Hệ thống Quá cảnh Hải quan ASEAN
Hiệp định khung về tạo thuận lợi cho hàng hoá quá cảnh ASEAN đã được ký kết tại Hà Nội năm 1998. Trong Hiệp định có 2 Nghị định thư liên quan đến lĩnh vực Hải quan là Nghị định thư số 2 về Chỉ định các trạm kiểm soát biên giới (Designation of Frontier Posts) và Nghị định thư số 7 về Hệ thống quá cảnh hải quan (Customs Transit System).
Hiện tại, Nghị định thư 7 đã được ký kết, riêng nghị định thư 2, các nước đang trong quá trình tham vấn nội bộ.
Để chuẩn bị cho việc triển khai hệ thống, Tiểu nhóm làm việc về Quá cảnh Hải quan (Sub-working group on ASEAN Customs Transit System - ACTS) đang thảo luận các vấn đề kỹ thuật của hệ thống (các yếu tố dữ liệu của tờ khai ACTS).
Trước mắt hệ thống sẽ được triển khai thí điểm trong khuôn khổ Dự án hỗ trợ hội nhập khu vực ASEAN từ EU (ASEAN Regional Integration Support from EU - ARISE), theo đó việc thực hiện thí điểm sẽ được chia làm 02 giai đoạn, giai đoạn 1 từ năm 2014-2016: Thí điểm hệ thống đối với các quốc gia thành viên trên hành lang Bắc Nam gồm: Thái Lan, Malaisia và Singapore.
Dự án sẽ hỗ trợ thiết kế và chạy thử phần mềm khai báo quá cảnh hàng hóa kết nối giữa 3 nước nói trên và cho phép doanh nghiệp chạy thử hệ thống.
Sau khi kết thúc giai đoạn 1, Hệ thống sẽ được thí điểm giai đoạn 2 tại các nước trên hành lang kinh tế Đông -Tây bao gồm: Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (thời gian dự kiến là từ tháng 4 đến tháng 10/2016).
Nguyễn Hiền
