(Thanh tra) - Bùng nổ sau đại dịch, thương mại điện tử (TMĐT) đang trở thành động lực phát triển kinh tế số. Nhưng phía sau sự sôi động ấy là những lỗ hổng pháp lý, lỏng lẻo trong kiểm soát hàng hóa, và sự bất an của người tiêu dùng. Khi luật chưa theo kịp thị trường, người dân buộc phải “mua niềm tin” bằng sự rủi ro.
Thương mại điện tử phát triển nhanh, pháp luật theo chưa kịp
Báo cáo từ nền tảng phân tích dữ liệu Metric.vn cho thấy, trong quý I năm 2025, tổng giá trị giao dịch trên bốn sàn TMĐT hàng đầu hiện nay gồm Shopee, Lazada, Tiki và TikTok Shop đạt khoảng 101.400 tỷ đồng, tăng hơn 42% so với cùng kỳ năm 2024, một con số phản ánh xu hướng tiêu dùng trực tuyến đang ngày càng bùng nổ.
Theo dữ liệu từ nền tảng phân tích Metric.vn, trong quý I/2025, ba ngành hàng chiếm tỷ trọng doanh số cao nhất trên các sàn TMĐT là thời trang, thiết bị điện tử tiêu dùng và mỹ phẩm – chăm sóc cá nhân. Ngành thời trang tiếp tục dẫn đầu về doanh thu, đặc biệt trên Shopee và TikTok Shop, nhờ tận dụng hiệu quả các chiến dịch livestream, chương trình flash sale và sức lan tỏa từ đội ngũ KOLs, người ảnh hưởng. Trên TikTok Shop, không ít thương hiệu nội địa đã ghi nhận doanh thu lên tới hàng tỷ đồng chỉ sau một chiến dịch ngắn ngày, cho thấy mức độ hiệu quả của mô hình bán hàng giải trí và cá nhân hóa nội dung.
Tuy nhiên, khung pháp lý hiện hành mới chỉ dừng ở cấp nghị định, chưa bao quát đầy đủ các mô hình TMĐT đa dạng, khiến việc kiểm soát hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ, thất thu thuế và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng gặp nhiều khó khăn.
Anh Ngô Quốc Toàn (người bán hàng online tại Hà Nội) chia sẻ, bán hàng qua livestream rất tiện, tiếp cận được nhiều khách mới. Nhưng nhiều trường hợp gặp khách bom hàng, hoặc bị đối thủ chơi xấu, mình cũng không biết khiếu nại ở đâu cho hợp lý. Nhiều quy định còn bất cập, chưa sát thực tế kinh doanh.
Còn chị Phạm Thị Hà (người mua hàng tại phường Bồ Đề, Hà Nội cho biết, mỗi lần mua son, đồ gia dụng trên các sàn, mình thấy chất lượng rất hên xui. Có lần nhận phải hàng giả mà cũng không biết khiếu nại hay phản ánh với ai, vì người bán không hiển thị rõ địa chỉ, thông tin. Đổi trả thì rắc rối, chờ mãi không thấy tiền về.
Luật sư Trịnh Hữu Đức, Đoàn Luật sư TP Hà Nội nhấn mạnh, luật không chỉ để siết, mà còn để tháo gỡ rào cản, thúc đẩy TMĐT phát triển có trách nhiệm, minh bạch và bền vững. Lỗ hổng lớn hiện nay chính là trách nhiệm của influencer, chủ shop livestream, nhiều người bán hành xử như doanh nghiệp nhưng không tuân thủ nghĩa vụ kinh doanh, khai báo thuế hay công khai thông tin. Điều này gây rủi ro cho cả khách hàng lẫn thị trường.
Ông Đức bổ sung, dự thảo Luật TMĐT năm 2025 sẽ đặt ra cơ chế buộc các nền tảng, sàn giao dịch phải: Minh bạch thuật toán, tiêu chí hiển thị sản phẩm, tránh “thao túng” thị trường. Chịu trách nhiệm kiểm soát hàng giả, ngăn chặn gian lận, định danh và kiểm soát người bán. Phối hợp chia sẻ dữ liệu với cơ quan chức năng, đặc biệt trong kiểm soát thuế, truy xuất nguồn gốc hàng hóa, giải quyết tranh chấp. Bảo vệ quyền lợi và dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng.
Cần sự vào cuộc đồng bộ từ nhiều phía
Để khắc phục những lỗ hổng pháp lý và quản lý trong TMĐT, sự phối hợp đồng bộ giữa các bên là điều kiện tiên quyết. Các nền tảng TMĐT cần chủ động minh bạch thông tin, chịu trách nhiệm kiểm soát nguồn gốc hàng hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ và xử lý hiệu quả các khiếu nại của người tiêu dùng.
Người bán hàng, đặc biệt các cá nhân và nhóm kinh doanh nhỏ lẻ, phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đăng ký kinh doanh, kê khai thuế và tuân thủ quy định về bảo vệ quyền lợi khách hàng. Bên cạnh đó, người tiêu dùng cũng cần trang bị kỹ năng nhận biết hàng giả, hàng nhái, cùng các thủ tục bảo vệ quyền lợi khi mua sắm trực tuyến.
Công nghệ sẽ đóng vai trò then chốt trong việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa bằng các giải pháp AI, blockchain và các hệ thống đánh giá uy tín người bán. Đồng thời, truyền thông và giáo dục người tiêu dùng cần được tăng cường để nâng cao nhận thức về rủi ro cũng như quyền lợi của mình trên môi trường số.
Doanh nghiệp cũng bày tỏ mong muốn Nhà nước hỗ trợ, hướng dẫn rõ ràng trong đăng ký kinh doanh, kê khai thuế, minh bạch thông tin, tạo môi trường công bằng, giúp các đơn vị uy tín cạnh tranh sòng phẳng với các mô hình bán hàng chộp giật, lợi dụng kẽ hở luật pháp.
TMĐT vẫn là động lực lớn của kinh tế số Việt Nam. Nhưng để “chợ ảo” thực sự an toàn, phát triển bền vững, cần sự nhập cuộc đồng bộ giữa luật pháp, sàn TMĐT, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Mỗi lỗ hổng cần nhanh chóng được lấp đầy để TMĐT Việt Nam tiếp tục bứt phá và bảo vệ quyền lợi mọi bên tham gia.
