(Thanh tra) - Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 198 của Quốc hội đã đặt ra yêu cầu bãi bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh từ ngày 1/1/2026. Đây là chính sách quan trọng, tác động trực tiếp đến hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước, mở ra bước chuyển căn bản trong cách thức quản lý thuế, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế hiện đại.
Nhiều ý kiến cho rằng, dù tâm lý e ngại vẫn đang hiện hữu khá lớn trong cộng đồng hộ kinh doanh, nhưng chính sách mới về thuế là bước đi tất yếu, nhằm thúc đẩy minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế tư nhân và tạo lập môi trường kinh doanh công bằng hơn. Việc xóa bỏ thuế khoán không chỉ đơn thuần là thay đổi phương thức tính thuế mà còn là sự thay đổi mang tính cấu trúc, mở ra một sân chơi minh bạch hơn cho khu vực kinh tế cá thể.
Từ quản lý bằng niềm tin sang quản lý bằng dữ liệu
Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, việc bãi bỏ thuế khoán từ năm 2026 là một chủ trương đúng đắn, cần thiết của Đảng và Nhà nước. Theo ông Thắng, cơ chế thuế khoán vốn chỉ phù hợp trong một giai đoạn nhất định, nhưng đến nay đã bộc lộ nhiều hạn chế như: Thiếu minh bạch, dễ bị lạm dụng, gây bất bình đẳng giữa các mô hình kinh doanh và không tạo động lực để hộ kinh doanh phát triển thành doanh nghiệp. Chuyển đổi sang mô hình thuế mới sẽ giúp minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, tạo sự công bằng về nghĩa vụ thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy khu vực kinh tế chính thức phát triển mạnh mẽ.
"Bộ Tài chính đang chuẩn bị đồng bộ các điều kiện pháp lý và công nghệ để hỗ trợ các hộ kinh doanh chuyển đổi thuận lợi, giảm thiểu gánh nặng về chi phí và thủ tục hành chính", Bộ trưởng Thắng cho biết.
Phân tích thêm về điều này, ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính), cho rằng thuế khoán vốn phù hợp với giai đoạn đầu của kinh tế thị trường, khi phần lớn hộ kinh doanh còn nhỏ lẻ, chưa có điều kiện áp dụng công nghệ hay kế toán bài bản. Tuy nhiên, trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, hình thức thuế khoán đã bộc lộ rõ bất cập, dẫn đến thất thu ngân sách và gây bất bình đẳng về nghĩa vụ thuế giữa các chủ thể kinh doanh.
"Xóa bỏ thuế khoán không chỉ là thay đổi phương thức thu thuế, mà còn là sự chuyển đổi căn bản trong tư duy quản lý từ mô hình ấn định sang tự khai, tự chịu trách nhiệm. Đây là bước đi phù hợp với xu thế số hóa ngành thuế, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh và chống thất thu hiệu quả hơn", ông Sơn nhấn mạnh.
TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia cũng đồng tình rằng, việc bỏ thuế khoán là cơ hội để định nghĩa lại mối quan hệ giữa Nhà nước và khu vực kinh tế cá thể, từ "đối tượng nộp thuế" trở thành "đối tác phát triển". Tuy nhiên, ông Lực nhấn mạnh, để chuyển đổi thành công, bên cạnh sự chủ động của các hộ kinh doanh, rất cần sự hỗ trợ sát sao từ cơ quan thuế và chính quyền địa phương, đặc biệt là về kỹ thuật, pháp lý và truyền thông chính sách.
"Một khi người kinh doanh không còn lo sợ bị kiểm tra vô lý, có thể tiếp cận vốn nhờ hóa đơn minh bạch và được hỗ trợ bài bản khi tuân thủ đúng, thì họ sẽ sẵn sàng bước vào nền kinh tế hiện đại. Khi đó, bỏ thuế khoán không còn là cuộc chia tay khó khăn, mà là bước đi tất yếu", ông Lực nhận định.
Để hộ kinh doanh tự tin bước vào sân chơi lớn
Hiện cả nước có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra khoảng 8 - 9 triệu việc làm, tương đương với khối doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, phần lớn các hộ này vẫn hoạt động ở quy mô nhỏ, thậm chí siêu nhỏ, chưa có bộ phận kế toán hay hệ thống quản trị bài bản.
Theo các chuyên gia, việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai thuế là bước "ép nhẹ", giúp các hộ kinh doanh tập dượt với các yêu cầu vận hành doanh nghiệp, từ hóa đơn, chứng từ đến ghi sổ kế toán. Dù việc xóa bỏ thuế khoán sẽ áp dụng toàn diện từ năm 2026, nhưng thực tế giai đoạn chuyển đổi đã bắt đầu từ ngày 1/6/2025. Theo đó, các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trong một số ngành nghề sẽ bắt buộc chuyển đổi sớm. Đây là nhóm có tiềm lực tăng trưởng, đóng vai trò tiên phong làm quen với phương thức quản lý mới.
Chia sẻ với báo chí, TS Nguyễn Quốc Việt (Trường đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng việc chấm dứt thuế khoán với hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm là cần thiết, mang lại những lợi ích thiết thực, thúc đẩy sự phát triển của hộ, cá nhân kinh doanh.
"Chúng ta đang có ít nhất 3,6 triệu hộ kinh doanh có mã số thuế mà chỉ đóng góp 4,5% tổng số thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế thu nhập cá nhân trong năm 2024 là chưa công bằng với hơn 900.000 doanh nghiệp chính trực đang đóng góp thuế", TS Việt nêu quan điểm.
Trước thực tế này, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã chủ trương chấm dứt hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh; chuyển hộ kinh doanh sang chế độ kê khai thuế theo doanh thu thực tế, có đầu vào đầu ra để xác định chính xác trúng, đúng và đủ. Điều thứ hai quan trọng hơn là thông qua bước tiến về thuế và các điều kiện đi kèm chúng ta thúc đẩy chính thức hóa, làm cho hoạt động của hộ, cá nhân kinh doanh minh bạch, bình đẳng hơn với các thành phần kinh tế khác.
Hơn nữa, nếu không minh bạch được đầu vào đầu ra của hộ, cá nhân kinh doanh thông qua kê khai thuế thì những hiện tượng liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng lậu sẽ khó ngăn chặn khi đa phần hàng hóa này chủ yếu xuất hiện trong khu vực hộ kinh doanh.
"Có thể thấy với 'mũi tên' chuyển từ thuế khoán sang kê khai thuế theo doanh thu thực, chúng ta đạt được nhiều mục tiêu khác nhau. Đó là tăng trách nhiệm đóng góp ngân sách nhà nước, tạo sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế và quan trọng hơn là giúp hộ kinh doanh minh bạch, có trách nhiệm giải trình trong hoạt động sản xuất kinh doanh", TS Việt nhận định.
Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn nhận định, việc xóa bỏ thuế khoán là bước chuẩn bị quan trọng để hộ kinh doanh phát triển lên thành doanh nghiệp. Khi hệ thống thuế được số hóa, minh bạch và công bằng, hộ kinh doanh sẽ có cơ hội tiếp cận các chính sách hỗ trợ, nguồn vốn, mở rộng quy mô và chuyên nghiệp hóa hoạt động kinh doanh.
"Việc triển khai đồng bộ các giải pháp theo Nghị quyết 68, trong đó có việc bỏ thuế khoán, sẽ tạo ra chuyển biến tích cực cho khu vực kinh tế tư nhân. Hộ kinh doanh được hỗ trợ để lớn mạnh, sẽ có thêm cơ hội vươn lên, đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế", ông Sơn khẳng định.
Ở góc nhìn khác, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế, cho rằng trong bối cảnh chính sách thuế ngày càng hoàn thiện và yêu cầu minh bạch ngày càng cao, hộ kinh doanh nên cân nhắc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Theo bà, điều này không chỉ giúp hưởng các chính sách ưu đãi về thuế mà còn thuận lợi hơn trong việc mở rộng quy mô và tiếp cận nguồn vốn từ các tổ chức tín dụng.
"Việc minh bạch hóa dòng tiền, trách nhiệm thuế và mô hình kinh doanh sẽ giúp hộ kinh doanh hoạt động bài bản và bền vững hơn", bà Cúc chia sẻ.
Mở đường cho kinh tế tư nhân bứt phá
Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về phát triển khu vực kinh tế tư nhân ngày 7/3/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Tuy nhiên, Tổng Bí thư cũng chỉ rõ những hạn chế còn tồn tại của khu vực này: Dù chiếm số lượng đông đảo, kinh tế tư nhân vẫn yếu về quy mô, tiềm lực và năng lực cạnh tranh, đặc biệt là khả năng cạnh tranh quốc tế. Đáng chú ý, vẫn thiếu vắng những doanh nghiệp đầu đàn, có vai trò dẫn dắt trong các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế. Cùng với đó, còn hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể rất lớn, nhưng "không muốn lớn", "không chịu lớn" bởi những ràng buộc, lo ngại về quy định, thủ tục đặt ra...
Về giải pháp, Tổng Bí thư nhấn mạnh: Điểm then chốt để tạo đột phá là tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, nhanh chóng cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, xóa bỏ các rào cản, trở lực đang kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp. Cần thực hiện nhất quán quan điểm “người dân và doanh nghiệp được làm những gì pháp luật không cấm”, đồng thời xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, an toàn và chi phí thấp.
Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ dành cho khu vực kinh tế tư nhân cần toàn diện, linh hoạt, phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Đặc biệt, phải tập trung xây dựng và triển khai hiệu quả các chương trình quốc gia thúc đẩy sự phát triển của khu vực này, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ từng bước trưởng thành, vươn lên trở thành doanh nghiệp lớn.
Những đổi thay trong chính sách là bước đi tất yếu, nhưng để chính sách đi vào cuộc sống, điều quan trọng hơn cả là sự thấu hiểu và đồng hành cùng người dân. Vậy, trong thực tế, tiểu thương đang đối mặt với những khó khăn gì khi bước vào hành trình chuyển đổi số hóa quản lý thuế?
Kỳ 2: Vật lộn với chuyển đổi số, khó khăn nào cần tháo gỡ?
