(Thanh tra) - Để mô hình chính quyền địa phương hai cấp vận hành hiệu quả, Chính phủ đặt trọng tâm vào công tác hoàn thiện thể chế. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu đối với ngành Thanh tra phải tiếp tục phát huy vai trò kiến tạo cơ sở pháp lý, bảo đảm hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và khả thi.
Sau 3 tháng triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, thực tiễn đã khẳng định hướng đi đúng đắn trong đổi mới tổ chức bộ máy: tinh gọn, hiệu lực, phục vụ Nhân dân. Nghị quyết số 303/NQ-CP ngày 3/10/2025 của Chính phủ không chỉ tổng kết thực tiễn mà còn đặt ra yêu cầu rà soát toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật, sửa đổi, bổ sung những quy định chồng chéo, chưa phù hợp với mô hình mới.
Rà soát thể chế - khâu then chốt để vận hành thông suốt
Sau thời gian triển khai mô hình chính quyền 2 cấp, Chính phủ thống nhất đánh giá hoạt động của chính quyền địa phương đã cơ bản đáp ứng mục tiêu đề ra, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, tạo thuận lợi cho người dân, tổ chức và doanh nghiệp. Những kết quả bước đầu đó cho thấy, khi bộ máy được tinh gọn, phân cấp rõ ràng, trách nhiệm được xác lập cụ thể, thì năng lực phục vụ và tính chủ động của chính quyền địa phương tăng lên đáng kể.
Tuy nhiên, Nghị quyết 303/NQ-CP không dừng ở việc ghi nhận thành quả. Chính phủ nhìn thẳng vào những khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ: Sự chuyển đổi từ tư duy “quản lý” sang tư duy “kiến tạo” phát triển, phục vụ người dân. Đó là một quá trình không thể nóng vội, nhưng cũng không thể chậm trễ.
Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai quyết liệt, hiệu quả, có kết quả cụ thể, rõ nét theo từng tuần, tháng, quý, năm. Đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát trực tiếp tại cơ sở.
Một điểm nổi bật của Nghị quyết 303 là đặt trọng tâm vào hoàn thiện thể chế. Chính phủ giao các bộ, cơ quan ngang bộ khẩn trương rà soát toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật để ban hành, sửa đổi, bổ sung ngay, bảo đảm khắc phục tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo, chưa phù hợp với mô hình mới, nhất là trong các lĩnh vực tài chính, khoa học - công nghệ, nội vụ, tư pháp, xây dựng, giáo dục, nông nghiệp và môi trường.
Đây là yêu cầu vừa cấp bách, vừa có ý nghĩa nền tảng. Bởi một mô hình chính quyền tinh gọn chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi khuôn khổ pháp lý đồng bộ, thống nhất, không để các quy định cũ làm cản trở việc vận hành mô hình chính quyền 2 cấp.
Thanh tra Chính phủ - kiến tạo cơ sở pháp lý cho mô hình chính quyền hai cấp
Trong quá trình triển khai mô hình chính quyền hai cấp, Thanh tra Chính phủ (TTCP) giữ vai trò quan trọng trong việc rà soát, hoàn thiện pháp luật về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, bảo đảm hành lang pháp lý vận hành thống nhất, đồng bộ. TTCP đã có nhiều đóng góp quan trọng giúp bộ máy hai cấp hoạt động thực sự hiệu lực, hiệu quả.
Từ thực tiễn thi hành, TTCP đã tiến hành rà soát toàn diện các quy định liên quan đến phân cấp, phân quyền giữa cấp tỉnh và cấp xã, đặc biệt trong các lĩnh vực tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiểm tra, giám sát và phòng, chống tham nhũng. Nhiều kiến nghị đã được TTCP tổng hợp, báo cáo Chính phủ để sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật, bảo đảm phù hợp với thực tiễn mô hình chính quyền hai cấp.
Đặc biệt, TTCP đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định 141/2025/NĐ-CP quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý Nhà nước của TTCP. Đây là bước đi quan trọng để làm rõ ranh giới thẩm quyền, tránh chồng chéo, tăng tính chủ động và trách nhiệm giải trình của từng cấp. Đồng thời, Luật Thanh tra năm 2025 được ban hành cũng góp phần định hình lại hệ thống cơ quan thanh tra theo hướng tinh, gọn, thống nhất và phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.
Song song với đó, TTCP đã ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành, như Thông tư 02/2025/TT-TTCP; Thông tư 03/2025/TT-TTCP, giúp chính quyền cơ sở, đặc biệt là cấp xã, phường, tiếp cận pháp luật dễ dàng, vận hành thống nhất, góp phần khắc phục khoảng trống thể chế trong giai đoạn chuyển đổi mô hình.
Thể chế hóa tinh thần đổi mới - yêu cầu đối với công tác thanh tra
Thực hiện Nghị quyết 303/NQ-CP của Chính phủ, với trọng tâm là rà soát văn bản pháp luật, hướng đến hoàn thiện thể chế, công tác thanh tra không chỉ làm nhiệm vụ phát hiện, xử lý vi phạm, mà còn phải chú trọng, cảnh báo sớm những bất cập, sơ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật. Từ đó, tham mưu giúp Chính phủ và các bộ, ngành kịp thời điều chỉnh cơ chế điều hành.
Để đáp ứng yêu cầu đó, trước hết, TTCP phải tăng cường thanh tra chuyên đề việc thực hiện cơ chế, chính sách tại các địa phương, nhất là trong các lĩnh vực dễ phát sinh rủi ro như tài chính - ngân sách, đầu tư công, quản lý đất đai, nhân sự, tài sản công. Qua đó, kịp thời phát hiện những điểm “vênh” giữa quy định và thực tiễn, kiến nghị hoàn thiện thể chế, tránh tình trạng “có chính sách mà không vận hành được”.
TTCP cũng phải chủ động phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan trong rà soát, hệ thống hóa pháp luật, đề xuất sửa đổi các văn bản quy phạm chưa phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đây là một phần của quá trình đổi mới quản trị quốc gia, để mỗi kiến nghị của cơ quan thanh tra đều góp phần làm cho pháp luật sát thực tiễn hơn, dễ thực hiện hơn và minh bạch hơn.
Ngành Thanh tra cần đẩy mạnh công tác theo dõi, đôn đốc thực hiện kết luận, kiến nghị sau thanh tra, đảm bảo các giải pháp tháo gỡ, khắc phục được triển khai thực chất, tránh tình trạng “kiến nghị xong để đó”.
Bên cạnh đó, phải tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền pháp luật, giúp cán bộ, công chức địa phương hiểu đúng, thực hiện đúng các quy định mới trong tổ chức, hoạt động của chính quyền 2 cấp.
Mô hình chính quyền hai cấp chỉ thực sự vận hành hiệu quả khi có một hệ thống thể chế minh bạch, thống nhất. Từ việc rà soát, kiến nghị hoàn thiện pháp luật đến việc giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi, TTCP đang góp phần quan trọng vào kiến tạo nền tảng pháp lý cho một nền hành chính tinh gọn, hiệu lực, phục vụ Nhân dân.
