(Thanh tra) - Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc xác định đúng và đầy đủ thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của cơ quan, người tiến hành thanh tra là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm tính hợp pháp, hợp lý trong quản lý Nhà nước.
Thanh tra là một trong những công cụ kiểm soát quyền lực Nhà nước, bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm minh, đặc biệt trong lĩnh vực xử lý vi phạm hành chính. Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc xác định đúng và đầy đủ thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của cơ quan, người tiến hành thanh tra là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm tính hợp pháp, hợp lý trong quản lý Nhà nước. Bài viết tập trung làm rõ quy định pháp luật hiện hành về thẩm quyền của thanh tra trong xử phạt vi phạm hành chính, phân tích những vấn đề đặt ra trong tổ chức thực hiện và đề xuất một số giải pháp.
Theo quy định tại Điều 7 của Luật Thanh tra năm 2025 thì hệ thống các cơ quan thanh tra bao gồm 5 cơ quan sau: (1) Thanh tra Chính phủ; (2) Thanh tra tỉnh, thành phố (gọi chung là Thanh tra tỉnh); (3) Cơ quan thanh tra trong Quân đội Nhân dân, Công an Nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, bao gồm Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan thanh tra khác trong Quân đội Nhân dân, Công an Nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo quy định của Chính phủ; (4) Thanh tra Cơ yếu; (5) Cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên (sau đây gọi là Thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế).
Nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của từng cơ quan thanh tra được quy định tại Điều 10, 13, 16 của Luật Thanh tra 2025; đồng thời, thủ trưởng cơ quan thanh tra các cấp cũng được quy định nhiệm vụ, quyền hạn riêng.
Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của người tiến hành thanh tra
Theo Luật Thanh tra 2025, trong quá trình thực hiện hoạt động thanh tra, người tiến hành thanh tra cụ thể là: Người ra quyết định thanh tra (Điều 38); trưởng đoàn thanh tra (Điều 39); thành viên đoàn thanh tra (Điều 40) có quyền kiến nghị xử phạt hoặc xử phạt vi phạm hành chính theo pháp luật về xử lý vi phạm hành chính.
Bên cạnh đó, Luật số 88/2025/QH15 (sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính - sau đây gọi là Luật số 88/2025/QH15) tại Điều 37a quy định rõ thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của chánh thanh tra, trưởng đoàn thanh tra; thanh tra viên và thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
Để xác định rõ hơn thẩm quyền của các chủ thể nêu trên cần chia làm hai trường hợp:
Trường hợp 1: Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của chánh thanh tra, trưởng đoàn thanh tra, thanh tra viên
Theo quy định tại điểm d, đ, e Điều 37a Luật số 88/2025/QH15 và Điều 7 Nghị định số 189/2025/NĐ-CP ngày 1/7/2025 quy định chi tiết Luật Xử lý vi phạm hành chính về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính (Nghị định 189/2025/NĐ-CP), thanh tra viên, trưởng đoàn thanh tra, chánh thanh tra có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong quá trình thanh tra trực tiếp. Bao gồm:
(1) Thanh tra viên các bộ, cơ quan ngang bộ: Quốc phòng, Công an, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; Thanh tra viên Ban Cơ yếu Chính phủ, Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, Cục Hàng không Việt Nam, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước;
(2) Trưởng đoàn thanh tra của các cơ quan: Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, Cục Hàng không Việt Nam, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước khu vực, Cục Cảnh sát quản lý trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng, Cục Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ, Công an cấp tỉnh, Ban Cơ yếu Chính phủ;
Trưởng đoàn thanh tra cấp quân khu, Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội, Chánh Thanh tra Cơ yếu; Chánh Thanh tra Cục An toàn bức xạ và hạt nhân;
(3) Chánh Thanh tra Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam; Chánh Thanh tra Cục Hàng không Việt Nam; Chánh Thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước; Chánh Thanh tra quốc phòng quân khu; Chánh Thanh tra quốc phòng Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội; Chánh Thanh tra Ngân hàng Nhà nước khu vực; Chánh Thanh tra Cục Cảnh sát quản lý trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng; Chánh Thanh tra Cục Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ; Chánh Thanh tra Công an cấp tỉnh. Chánh Thanh tra các Bộ, cơ quan ngang Bộ: Quốc phòng, Công an, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; Trưởng đoàn thanh tra do Chánh Thanh tra các Bộ, cơ quan ngang Bộ: Quốc phòng, Công an, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thành lập có quyền
Như vậy tại Điều 7 Nghị định 189/2025/NĐ-CP ngày 1/7/2025 không quy định thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của Tổng Thanh tra Chính phủ, Chánh Thanh tra tỉnh cũng như trưởng đoàn thanh tra, thành viên đoàn thanh tra do Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh tổ chức hoạt động thanh tra.
Trường hợp thứ 2: Chánh tra tỉnh với vai trò là thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh
Theo Điều 15 Luật Thanh tra năm 2025, Thanh tra tỉnh là cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh, giúp UBND tỉnh quản lý Nhà nước về công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; thực hiện nhiệm vụ thanh tra trong phạm vi quản lý Nhà nước của UBND tỉnh; thực hiện nhiệm vụ tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo quy định của pháp luật. Thanh tra tỉnh chịu sự chỉ đạo, điều hành của Chủ tịch UBND tỉnh và chịu sự chỉ đạo về công tác thanh tra, hướng dẫn nghiệp vụ của Thanh tra Chính phủ.
Như vậy, Chánh Thanh tra tỉnh được hiểu là thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh, nhưng có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Điều 37a Luật số 88/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý hành chính và Nghị định 189/2025/NĐ-CP hay không?
Căn cứ khoản 2 Điều 37a Luật số 88/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, Chính phủ sẽ quy định chi tiết các chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính; thẩm quyền áp dụng các hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả của từng chức danh. Tuy nhiên, tại Chương 2 Nghị định 189/2025/NĐ-CP không quy định thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của Chánh Thanh tra tỉnh. Do đó, Chánh Thanh tra tỉnh nếu xét ở góc độ thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh cũng không có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
Tại Điều 3 Nghị định 189/2025/NĐ-CP có quy định thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước như sau: “1. Căn cứ quy định về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của các chức danh quy định tại Nghị định này, nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước quy định cụ thể chức danh có thẩm quyền xử phạt; mức phạt tiền cụ thể của từng chức danh; thẩm quyền áp dụng hình thức xử phạt; thẩm quyền áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả đối với hành vi vi phạm hành chính. 2. Việc quy định chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính và thẩm quyền áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả của từng chức danh phải căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn về quản lý ngành, lĩnh vực, địa bàn”.
Do vậy, tính đến thời điểm hiện nay, khi chưa có văn bản hướng dẫn, quy định đối với chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý cụ thể thì theo quy định của Luật số 88/2025/QH15 và Nghị định 189/2025/NĐ-CP Chánh thanh tra tỉnh không có quyền xử phạt vi phạm hành chính.
Nguyên tắc áp dụng và điều khoản chuyển tiếp
Theo quy định tại Điều 3, Nghị định 189/2025/NĐ-CP có thể hiểu thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính phải căn cứ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn quản lý ngành, lĩnh vực, địa bàn và sẽ được quy đinh cụ thể trong từng nghị định xử phạt chuyên ngành.
Về điều khoản chuyển tiếp, Điều 21, Nghị định 189/2025/NĐ-CP như sau: Đối với các chức danh Chánh Thanh tra Bộ, Chánh Thanh tra sở, Chánh Thanh tra tỉnh hoặc người tiến hành thanh tra theo quy định tại Luật Thanh tra 2022 trước đây có thẩm quyền xử phạt hành chính tại các nghị định xử phạt hành chính trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước thì áp dụng điều khoản chuyển tiếp. Cụ thể:
(1) Nếu chức danh cũ, vẫn giữ nguyên tên gọi, nhiệm vụ, quyền hạn thì tiếp tục áp dụng thẩm quyền như trước cho đến khi Chính phủ có quy định mới.
(2) Nếu có thay đổi nhiệm vụ, quyền hạn thì chức danh mới tiếp nhận nhiệm vụ đó sẽ có thẩm quyền xử phạt;
(3) Nếu trước đây chưa có thẩm quyền xử phạt nhưng nay Nghị định quy định thì thực hiện theo quy định mới cho đến khi Chính phủ có quy định thay thế.
Như vậy, Luật Thanh tra năm 2025 bỏ thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của Chánh Thanh tra tỉnh được quy định trong Luật Thanh tra năm 2022 và Chánh Thanh tra tỉnh chỉ thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của người ra quyết định thanh tra để kiến nghị xử phạt theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính. Tức là Chánh Thanh tra tỉnh phải chuyển vụ việc sang cơ quan khác có thẩm quyền xử phạt, gây chậm trễ, không kịp thời xử lí vì hết thời hạn lập biên bản hoặc hết thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính, làm giảm tính răn đe, nghiêm minh trong xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời, gây lãng phí nguồn lực của thanh tra. Trong khi đó, Chánh Thanh tra tỉnh là người có vị trí, năng lực và điều kiện đáp ứng yêu cầu xử phạt vi phạm hành chính. Vì vậy, cần trao thêm nhiệm vụ, quyền hạn của Chánh Thanh tra tỉnh có thẩm quyền xử phạt với tư cách là Thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh và chức danh Chánh Thanh tra không làm phát sinh thêm bộ máy mới mà tận dụng ngay chính lực lượng hiện có sau khi sắp xếp.
