Toàn cảnh Hội thảo

Tại Hội thảo, một lần nữa, các chuyên gia khuyến cáo, để đạt được mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc cũng như giảm gánh nặng kinh tế và sức khỏe do sử dụng thuốc lá gây ra, và góp phần tăng thu ngân sách, chính sách thuế thuốc lá nên được cải cách theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối đối bên cạnh thuế tỷ lệ hiện nay, ở mức 5.000 đồng/bao.

Khi đó, sẽ có tác động giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới từ 45,3% (2015) xuống 39,0% (2020) và giúp phòng tránh được 900.000 ca tử vong sớm trong tương lai.

Theo đánh giá, Việt Nam là quốc gia có lượng tiêu dùng thuốc lá cao, đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN và thứ 9 trên thế giới về số người hút thuốc lá. 

Trung bình cứ hai nam giới trưởng thành thì có một người hút thuốc, tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên (15-24 tuổi) là 24,3%. Việt Nam đã và đang chịu gánh nặng bệnh tật và kinh tế khổng lồ do sử dụng thuốc lá.

Năm 2015, tổng số tiền người dân Việt Nam bỏ ra mua thuốc lá lên tới 31 nghìn tỉ đồng (GATS 2015). Bên cạnh đó, 24 nghìn tỷ đồng (tương đương gần 1% tổng GDP cả nước 2011) là tổng chi phí cho điều trị và mất khả năng lao động vì bệnh tật và tử vong sớm cho 5 nhóm bệnh do thuốc lá gây ra bao gồm ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa hô hấp trên, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, đột quỵ và nhồi máu cơ tim.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có trên 40.000 ca tử vong vì các bệnh do thuốc lá gây ra tại Việt Nam, con số này sẽ tăng lên thành 70.000 ca/năm vào năm 2030, nếu Việt Nam không thực hiện ngay các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả.

Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) nhằm tăng giá thuốc lá là một giải pháp hiệu quả, chiếm 60% trong trong tổng số các giải pháp, nhằm giảm sức mua thuốc lá và ngăn ngừa bệnh tật, tử vong do thuốc lá.

Theo WHO và Ngân hàng Thế giới, tăng thuế ở mức làm giá thực của thuốc lá tăng lên 10% sẽ giảm tiêu dùng thuốc lá ở mức 5% ở các nước đang phát triển, và giảm tiêu thụ thuốc lá tới 10% ở trẻ em và người nghèo.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của  WHO tại Việt Nam cho biết, TTĐB đối với thuốc lá ở Việt Nam hiện áp dụng ở mức 70% giá xuất xưởng. 

Tuy nhiên khi tính theo chuẩn quốc tế là “ tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ”, thì tỷ lệ thuế của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 36% giá bán lẻ thuốc lá.

Tỷ lệ này thấp hơn rất nhiều so với trung bình thế giới (56%), thấp hơn đa số các nước ASEAN (Thái Lan 73%, Singapore 66%, Brunei 62%) và cách xa so với khuyến cáo của WHO (70%). Vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thuộc loại rẻ nhất, với mức giá tính theo đô la quốc tế ngang bằng sức mua đứng thứ 19 trên 20 nước có số liệu ở khu vực Tây Thái Bình Dương.

Dự thảo Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Thuế TTĐB, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, Luật Thuế thu nhập cá nhân được đăng tải lấy ý kiến lần đầu ngày 18/9/2017 đề xuất: Từ 1/1/2020, áp dụng thuế TTĐB hỗn hợp, bên cạnh biểu thuế theo tỷ lệ hiện hành, bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 1.000 đồng/bao thuốc lá 20 điếu; 15.000 đồng/điếu xì gà.

Theo WHO, phương án bổ sung thuế tuyệt đối 1.000 đồng theo đề xuất trên có tác động giúp giảm 1,5% tỷ lệ hút thuốc lá và tăng thu cho ngân sách khoảng 3.949 tỷ đồng. 

Tuy nhiên, như vậy mới chỉ giúp đạt 1/4 mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc vào năm 2020. 

Mô hình ước tính cho thấy để đạt mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc, cần áp dụng mức bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 5.000 VNĐ/bao thuốc. Khi đó tỷ lệ hút thuốc ở nam giới có thể giảm 6,3%, đạt mục tiêu Chiến lược Quốc gia về PCTHTL đến năm 2020, tăng doanh thu thuế thuốc lá thêm 10.700 tỷ đồng/năm và giúp tránh được 900.000 ca tử vong sớm do hút thuốc. 

Tại Hội thảo, đại diện Quỹ PCTHTL cho biết, Bộ Y tế ủng hộ đề xuất tăng thuế TTĐB thuốc lá với phương án bổ sung thuế tuyệt đối của Bộ Tài chính, vì thuế tuyệt đối có tác động lên giá bán một cách chắc chắn hơn, tránh được hiện tượng chuyển giá của nhà sản xuất, giảm khoảng cách về giá giữa các dòng sản phẩm thuốc lá, giảm các sản phẩm thuốc lá giá siêu rẻ, đem lại tác động đến mục tiêu y tế công cộng tốt hơn, cụ thể giảm tỷ lệ hút thuốc nhiều hơn, hiệu quả cao hơn trong việc ngăn ngừa sử dụng thuốc lá của thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp. 

Bộ Y tế đề xuất thuế TTĐB với thuốc lá cần được tăng ít nhất ở mức 5.000 đồng/bao thuốc để có thể giảm được đáng kể tỷ lệ hút thuốc, đạt mục tiêu Chiến lược Quốc gia về PCTHTL đến năm 2020.

Phương Anh