(Thanh tra)- Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) ở Việt Nam đã được Quốc hội thông qua ngày 18/6/2012 và chính thức có hiệu lực kể từ ngày 1/5/2013, trong đó quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá đã được quy định rõ tại Điều 9, Điều 16 và Điều 25 của Luật.
Điều 9 của Luật đề cập đến việc cấm toàn diện việc quảng cáo và khuyến mại thuốc lá ở Việt Nam. Song song với việc Luật PCTHTL có hiệu lực chính thức, một số văn bản hướng dẫn thực hiện một số điều khoản của Luật cũng đã được ban hành nhằm tăng cường việc thực thi Luật trong cộng đồng. Mặc dù vậy, tình trạng quảng cáo, khuyến mại và trưng bày tại các điểm bán lẻ thuốc lá vẫn diễn ra phổ biến và khó kiểm soát.
Năm 2015 - 2016, Trường Đại học Y tế Công cộng đã phối hợp với Hội Y tế Công cộng Việt Nam triển khai Dự án “Vận động và hỗ trợ thực thi quy định cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá tại các điểm bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam” tại 2.106 điểm bán lẻ thuốc lá ở 11 tỉnh/thành phố. Kết quả khảo sát cho thấy, điểm bán lẻ vi phạm quy định về quảng cáo thuốc lá chiếm 37%; 88,5% điểm bán lẻ vi phạm quy định về trưng bày thuốc lá và 2,3% điểm bán lẻ vi phạm quy định về khuyến mại thuốc lá. So sánh với giai đoạn 2009 - 2011, tỉ lệ điểm bán vi phạm các quy định về quảng cáo thuốc lá có xu hướng gia tăng so với trước khi có Luật PCTHTL; tỷ lệ vi phạm về trưng bày và khuyến mại thuốc lá giảm đáng kể so với giai đoạn 2009 - 2011; tỉ lệ vi phạm chung cả quảng cáo, trưng bày, khuyến mại giảm so với trước khi Luật ban hành.
Dự án cũng đã tiến hành triển khai thí điểm việc thực hiện toàn diện quy định cấm quảng cáo và khuyến mại thuốc lá tại các điểm bán thuốc lá lẻ ở Đồng Tháp thông qua các hoạt động truyền thông, giám sát. Một số hoạt động triển khai là tập huấn cho các thanh tra địa phương, phát tờ rơi, sổ tay hướng dẫn cho các chủ cửa hàng kinh doanh thuốc lá; tiến hành các chiến dịch giám sát tình hình vi phạm tại các điểm bán lẻ có sự tham gia của đoàn thanh tra liên ngành.
Tại Đồng Tháp, vi phạm về quảng cáo năm 2015 là 15%, năm 2016: 30,5%; vi phạm về trưng bày năm 2015: 99,5%, năm 2016: 54%. Tại Bạc Liêu, vi phạm về quảng cáo năm 2015 là 33%, năm 2016: 60%; vi phạm về trưng bày năm 2015: 97%, năm 2016 là 87,5%… Sự giảm đáng kể tỉ lệ vi phạm trong việc trưng bày thuốc lá tại Đồng Tháp cho thấy các can thiệp truyền thông và giám sát bước đầu có tác động đến việc thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng về việc trưng bày thuốc lá tại các điểm bản lẻ.
Bà Lê Thị Thanh Hương, Phó trưởng Khoa Sức khỏe môi trường và Nghề nghiệp, Trường Đại học Y tế Công cộng, cho biết, một số công ty thuốc lá đã đưa ra các chiến thuật nhằm lách quy định của Luật Thương mại khi sử dụng các mô hình bao thuốc lá không chứa thuốc lá bên trong, không có giá trị thương mại, không phải quảng cáo thương mại. Theo Luật Quảng cáo, hành vi này vẫn được coi là vi phạm.
Còn theo bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ PCTHTL, thuốc lá đang được bày bán tràn lan và giá thuốc lá hiện nay còn quá rẻ. Mọi người có thể dễ dàng tiếp cận và mua thuốc lá ở nơi công cộng, đặc biệt là quán cà phê, nhà hàng... là những khó khăn trong công tác PCTHTL.
Do vậy, các chuyên gia cho rằng, cần vận động để các nhà hoạch định chính sách thấy được sự cần thiết và ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá.
Được biết, Dự án “Vận động và hỗ trợ thực thi quy định cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá tại các điểm bán lẻ thuốc lá ở một số tỉnh, thành tại Việt Nam 2017 - 2018” sẽ tiếp tục được triển khai tại tỉnh Đồng Tháp nhằm duy trì các hiệu quả đạt được từ dự án trước đó (2015 - 2016). Cùng đó, các hoạt động của dự án sẽ được nhân rộng triển khai tại 2 tỉnh khác là Bình Định và Bạc Liêu (2 tỉnh có tỷ lệ vi phạm và đặc điểm phân bố vi phạm tương đồng với tỉnh Đồng Tháp trong khảo sát năm 2015).
Phương Anh
