TS. Nguyễn Đức Kiên, Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội

Đây là một trong những hạn chế, bất cập trong thực hiện cơ chế hợp tác công tư thời gian qua được TS. Nguyễn Đức Kiên, Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội đề cập tại Cuộc họp Mạng lưới liêm chính công diễn ra sáng 05/12 tại Hà Nội. Cuộc họp nằm trong khuôn khổ Hội nghị Khu vực lần thứ 10 Sáng kiến chống tham nhũng khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Dự án BOT tạo điểm nhấn cho sự phát triển hạ tầng của Việt Nam

TS. Nguyễn Đức Kiên, cho biết, trong những năm gần đây, nhiều công trình trọng điểm quốc gia, nhiều tuyến đường cao tốc được hình thành trong hệ thống kế cấu hạ tầng giao thông ở nước ta đã tạo sự phát triển nhanh chóng về kế cấu hạ tầng, thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nhiều giải pháp huy động vốn có hiệu quả nên cơ sở đa dạng hóa thành phần tham gia đã thu hút được kết quả cao, trong đó có huy động thông qua hình thức hợp đồng BOT. Việc thực hiện các dự án giao thông đầu tư theo hình thức BOT đã mang lại những kết quả cụ thể.

Diện mạo về hệ thống giao thông tại Việt  Nam, đặc biệt là hệ thống đường, cầu có sự chuyển biến rõ rệt, tạo điểm nhấn cho sự phát triển hạ tầng của Việt Nam. Các  công trình đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT được đưa vào khai thác đã phát huy hiệu quả, tiết kiện thời gian, chi phí đi lại. Đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế xã hội, góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường, giảm ùn tắc giao thông và trực tiếp làm tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Mặt khác, theo ông Kiên, trong bối cảnh nguồn lực ngân sách Nhà nước hạn chế và nguồn ODA dần hạn hẹp thì việc huy động vốn đầu tư thông qua hình thức hợp đồng BOT là hướng đi đúng đắn để phát triển giao  thông nói riêng, phát triển kinh tế nói chung, đồng thời là hỗ trợ cho Nhà nước trong việc thực hiện chủ trương xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ cho nền kinh tế.

“Nhiều doanh nghiệp có cơ hội tham gia thực hiện các dự án lớn, tiêu thụ một lượng lớn nguyên, vật liệu sản xuất trong nước, tạo ra hàng vạn công ăn việc làm cho người lao động. Bên cạnh đó thu hút hàng trăm ngàn tỷ đồng từ nguồn vốn tín dụng ngân hàng được đưa vào nền kinh tế, giúp doanh nghiệp tham gia đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT có điều kiện tăng trưởng, tăng năng lực cạnh tranh đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế” - ông Kiên nhấn mạnh.

Đối với nhà đầu tư thì đây là một hướng đầu tư mới khá hấp dẫn, nhiều nhà đầu tư BOT hài lòng với kết quả đạt được từ dự án. Có dự án doanh thu và lợi nhuận đều vượt trội cao so với dự kiến do tốc độ phương tiện tham gia giao thông tăng cao.

Không những vậy, đa số người dân cũng được tham gia hưởng dịch vụ, hàng hoá công cộng tốt hơn, đầy đủ hơn với mức chi phí hợp  lý...

Thiếu cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư

Tuy nhiên, ông Kiên cũng chỉ ra một loạt hạn chế bất cập từ việc đầu tư theo hình thức BOT: Hầu hết các dự án đã được kiểm toán đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, mà khả năng tài chính của nhà đầu tư yếu dẫn đến phải đi vay và phát sinh tiêu cực; nhiều doanh mục dự án kêu gọi được phê duyệt nhưng đến nay kết quả thu hút đầu tư còn hạn chế; công tác chuẩn bị dự án, thẩm định dự án khảo sát chưa kỹ, chưa lấy ý kiến rộng rãi đến người dân; công tác công bố dự án, danh mục dự án chưa thực hiện nghiêm túc, công khai; áp dụng loại hợp đồng chưa phù hợp; các công cụ tài chính để chuẩn bị đầu tư, thực hiện dự án  và bảo đảm rủi ro cho nhà đầu tư không đủ nguồn lực để bố trí.

Vai trò, trách nhiệm của cơ quan Nhà nước trong kiểm tra, thanh tra kiểm toán dự án đầu tư cơ sở hạ tầng theo hình thức đối tác công tư (PPP), chế tài xử phạt, vai trò, trách nhiệm của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chưa rõ ràng. Thiếu cơ chế giám sát đặc biệt là cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư, chế tài xử lý vi phạm của nhà đầu tư cũng như vi phạm của cơ quan nhà nước là một bên kết hợp đồng PPP.

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên nhân của những bất cập, hạn chế trên được xác định là do việc chủ động lập dự án tìm kiếm nhà đầu tư, xác định và phân bổ rủi ro, đàm phán hợp đồng chưa hiệu quả; còn tư duy ngại thay đổi theo cách làm bài minh bạch, vẫn còn tư tưởng “ỷ lại” nguồn vốn đầu tư công; việc xác định rõ trách nhiệm và xử lý trách nhiệm của các tập thể, cá nhân liên quan đến quá trình quản lý dự án đầu tư, xử lý sau kiểm tra, thanh tra, kiểm toán và khắc phục hậu quả gặp nhiều khó khăn và ảnh hướng đến chất lượng, hiệu quả công trình; sự phân cấp quy trình thực hiện các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT không phù hợp…

Đẩy mạnh việc công khai minh bạch thông tin