Đại biểu Quốc hội Ma Thị Thúy. Ảnh: P.Thắng

“Nhiều nước trên thế giới quy định cơ quan thuế thực hiện luôn nhiệm vụ thu BHXH bắt buộc, sau đó chuyển cho cơ quan BHXH. Hành vi trốn chậm, nợ đọng BHXH bắt buộc được xử lý hình sự theo pháp luật quản lý thuế, cho nên không có tình trạng chây ì, trốn, chậm đóng, nợ đọng kéo dài”, bà Thúy cho hay.

Từ đó, đại biểu cho rằng, nếu áp dụng kinh nghiệm của các nước, hiệu quả quản lý thu BHXH sẽ được cải thiện, bớt đi việc bàn thảo, sửa đổi luật không cần thiết; giảm nhẹ gánh nặng về thanh tra, kiểm tra, tố tụng khiếu kiện, giải quyết vi phạm.

Lo doanh nghiệp lợi dụng chính sách để trốn đóng BHXH

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) cho hay, theo số liệu thống kê số tiền các doanh nghiệp, đơn vị trốn đóng, chậm đóng BHXH giai đoạn 2016-2022 khoảng gần 10.000 tỷ đồng mỗi năm. Cả nước có tới 198.000 doanh nghiệp, đơn vị chậm đóng BHXH trong năm 2022.

Cũng trong năm 2022, người lao động bị chậm đóng BHXH lên đến 2,6 triệu, trong đó 2.500 tỷ đồng khó có khả năng thu hồi do doanh nghiệp giải thể, phá sản hoặc chủ doanh nghiệp trốn ra nước ngoài.

Dẫn điều 36 dự thảo luật quy định “trốn đóng BHXH là trường hợp người sử dụng lao động không đóng BHXH mặc dù có khả năng đóng”, bà Thủy đề nghị cân nhắc để tránh xung đột với các quy định khác trong hệ thống pháp luật.

Bởi, Điều 216 Bộ luật Hình sự về tội trốn đóng BHXH quy định “người nào có nghĩa vụ đóng BHXH mà không đóng thì thuộc trường hợp trốn đóng BHXH”.

Với cách dự thảo đặt vấn đề, bà Thủy thấy sẽ rất khó xác định khi nào gọi là “không có khả năng đóng BHXH”, trong khi hàng tháng người sử dụng lao động vẫn trích trừ tiền lương của người lao động để đóng bảo hiểm.

“Chúng tôi rất lo rằng, doanh nghiệp có thể lợi dụng và đưa ra lý do là làm ăn kinh doanh gặp khó khăn, do đó không có khả năng đóng thì sẽ không thể xử lý được về hành vi trốn đóng BHXH”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.

Đại biểu Nguyễn Công Long (đoàn Đồng Nai)

Tranh luận lại, đại biểu Nguyễn Công Long (đoàn Đồng Nai) nói quy định về trốn đóng BHXH trong dự thảo luật có lẽ sẽ “làm thay đổi rất lớn về chính sách”.

“Tôi ủng hộ phương án của Chính phủ trình, đó là chỉ nên coi trốn đóng BHXH khi nào người ta có điều kiện mà không đóng. Vì thực tiễn, chúng ta thấy thực trạng khó khăn như thế nào của doanh nghiệp. Rất nhiều lý do người ta không thể thực hiện được đóng hoặc chậm hoặc chưa thực hiện được nghĩa vụ của mình”, ông Long nói.

Đại biểu Long cho rằng, không phải Bộ Luật Hình sự quy định như vậy, thì tất cả các quy định của luật chuyên ngành phải theo. Ngược lại, theo ông, có những hành vi vi phạm phải xác định ở luật chuyên ngành như Luật BHXH xác định thế nào là trốn đóng bảo hiểm. Trên cơ sở đó, Bộ luật Hình sự mới quy định tội đó.

Đại biểu ví dụ, tội cho vay lãi nặng, trước đây xác định theo lãi suất cơ bản của ngân hàng, bây giờ ngân hàng bỏ quy định về lãi suất thì phải sửa Bộ Luật Hình sự.

Khởi kiện doanh nghiệp trốn đóng BHXH, công đoàn gian nan lấy giấy ủy quyền

Để hạn chế chậm đóng, trốn đóng BHXH, dự thảo luật quy định cụ thể cơ quan có quyền khởi kiện.

Theo bà Nguyễn Thị Thủy, quyền khởi kiện của Công đoàn với doanh nghiệp trốn đóng BHXH đang chịu điều chỉnh của 4 luật: Luật BHXH, Luật Công đoàn, Bộ luật Tố tụng dân sự và Bộ luật Lao động, mà 4 luật này lại quy định không thống nhất.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn). Ảnh: P.Thắng

Bà Thủy cho hay, các Công đoàn phản ánh “rất lúng túng” khi triển khai thực hiện. “Qua giám sát chúng tôi thấy chỉ quy định cho Công đoàn cấp cơ sở có quyền khởi kiện hành vi trốn đóng, chậm đóng BHXH sẽ không tránh khỏi tâm lý e ngại, bởi cán bộ Công đoàn cấp cơ sở hưởng lương từ doanh nghiệp”, theo lời đại biểu.

Không chỉ thế, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói, quy định ách tắc nhất hiện nay là khi công đoàn đứng ra khởi kiện phải có sự ủy quyền của từng người lao động.

“Nhiều Công đoàn cơ sở chia sẻ đi lấy giấy ủy quyền của người lao động rất gian nan, nhất là với những doanh nghiệp đã dừng hoạt động, người lao động đã trở về quê hoặc chuyển việc khác”, bà Thủy nêu thực tế.

Lấy giấy ủy quyền gian nan, nhưng không phải thế là xong, mà còn phải đến UBND cấp xã nơi người lao động cư trú để xin chứng thực, theo quy định của pháp luật.

Trước tình hình trrên, bà Thủy đề nghị sửa nội dung liên quan nằm trong các đạo luật theo hướng giao Công đoàn các cấp có quyền đứng ra khởi kiện, chứ không chỉ công đoàn cấp cơ sở như hiện nay.

“Nếu Công đoàn đứng ra khởi kiện thì không cần phải có ủy quyền của người lao động. Bởi vì theo quy định của Điều 10 Hiến pháp, Công đoàn là đại diện đương nhiên của người lao động”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp góp ý.

Với đề xuất cơ quan BHXH có quyền khởi kiện và kiến nghị khởi tố với trường hợp có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự trong dự thảo luật, đại biểu Nguyễn Danh Tú (đoàn Kiên Giang) cho rằng, cần quy định cụ thể trường hợp, điều kiện để cơ quan BHXH khởi kiện, cũng như trách nhiệm cơ quan này nếu không khởi kiện.