(Thanh tra) - Nhận định đất hiếm là nền tảng, nền công nghệ lõi của rất nhiều vũ khí, đại biểu Quốc hội nhấn mạnh vai trò của Bộ Quốc phòng trong thẩm định chương trình, thẩm định khai thác mỏ.
Quốc hội sáng 1/12 thảo luận ở hội trường Dự án Luật Sửa đổi, bổ sung Luật địa chất và khoáng sản. Vấn đề quản lý, khai thác đất hiếm được nhiều đại biểu quan tâm góp ý.
Đất hiếm là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP HCM) đồng tình khi dự thảo luật quy định hoạt động điều tra, đánh giá, thăm dò, khai thác đất hiếm áp dụng như khoáng sản nhóm I.
Nhưng ông Hùng đề nghị bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước, nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.
Dự thảo luật đã bổ sung Chương VIIa về quản lý đất hiếm là tài nguyên chiến lược đặc biệt vào Chương VII.
Nhận định đây “là bước tiến rất lớn”, nhưng qua nghiên nghiên cứu, đại biểu đoàn TP HCM thấy chính sách chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ, năng lực chế biến sâu, năng lực quản trị môi trường.
Trong khi, theo ông Hùng, đất hiếm là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền.
Vì vậy, ông đề nghị bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm.
Cần được đánh giá kỹ lưỡng về an ninh, quốc phòng
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) nhấn mạnh đất hiếm là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành công nghiệp mũi nhọn.
Theo đại biểu, dự thảo luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt lên cao nhất.
“Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn trong toàn bộ chuỗi chuyển tách, đều phát sinh chất phóng xạ tự nhiên....”, bà Tú Anh nói.
Đại biểu Quốc hội đoàn Lâm Đồng cho hay, những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu.
“Chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được”, bà Tú Anh cho rằng đây là bài học đắt giá cho Việt Nam. Vì vậy, theo bà chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt quốc tế mới được phép tham gia khai thác đất hiếm.
Nhận định đất hiếm gắn với ngành công nghiệp trọng yếu, đại biểu cho rằng, mọi dự án thăm dò, khai thác tại những khu vực nhạy cảm đều cần được đánh giá kỹ lưỡng về mặt an ninh.
Trước khi trình hồ sơ cấp phép thăm dò, khai thác tại khu vực nhạy cảm thì phải có ý kiến thẩm định của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, theo góp ý của đại biểu Tú Anh.
Dữ liệu đất hiếm có thể thuộc diện bí mật Nhà nước
Chung mối quan tâm, đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cho hay, Việt Nam nằm trong số các nước có trữ lượng đất hiếm lớn, có thể đứng thứ hai trên thế giới.
“Trong bối cảnh hiện nay, việc quản lý đất hiếm, cũng như làm chủ công nghệ đất hiếm sẽ giúp khẳng định vị thế tự cường của Việt Nam”, ông An nhận định.
Ở góc độ an ninh, quốc phòng, theo ông An, đất hiếm là nền tảng, nền công nghệ lõi của rất nhiều vũ khí, đặc biệt với vũ khí chính xác cao.
Dự thảo luật đã quy định về khu vực dự trữ đất hiếm, nhưng ông An đề xuất cần phải có những mỏ đất hiếm hoặc khu dự trữ dành riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh.
Cùng với đó, theo ông An, cần bổ sung những quy định về kiểm soát công nghệ và dữ liệu liên quan đến đất hiếm, đặt biệt là liên quan đến quốc phòng, an ninh. “Dữ liệu đất hiếm có thể thuộc diện bí mật Nhà nước”, ông An nói và góp ý, có 1 điều riêng về đất hiếm liên quan đến quốc phòng, an ninh.
Đại biểu đoàn Đồng Nai cũng nhấn mạnh vai trò của Bộ Quốc phòng trong thẩm định chương trình, thẩm định việc khai thác mỏ. Theo ông, quyết định chương trình quốc gia về đất hiếm phải có ý kiến của Bộ Quốc phòng.
