(Thanh tra) - Theo đại biểu Quốc hội, chuyển đổi số không thể theo mô hình trăm hoa đua nở nhưng kín cổng cao tường, hệ thống không liên thông, dữ liệu không kết nối. Nếu không thiết kế mạnh, đúng, trúng ngay từ đầu, chi phí sẽ tăng và chuyển đổi số khó đạt mục tiêu.
Chiều 1/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường Dự án Luật Chuyển đổi số. Góp ý, đại biểu Phạm Trọng Nhân (đoàn TP HCM) cho rằng, phải thiết kế luật này như “bộ khung thể chế số quốc gia”.
Lo luật sẽ “nói nhiều, làm được ít”
Không góp ý từng điều khoản cụ thể trong dự thảo luật, đại biểu Phạm Trọng Nhân xin kiến nghị lại kiến trúc tổng thể. Bởi theo ông, “không thể chọn giải pháp chi tiết khi chưa biết rõ bản vẽ tổng thể ngôi nhà”.
Qua nghiên cứu, ông Nhân thấy dự thảo luật còn bốn khoảng trống lớn. Đầu tiên, theo đại biểu, phạm vi điều chỉnh của luật rộng nhưng chưa rõ vai, dễ chồng lấn với Luật Dữ liệu và Luật AI.
“Dự thảo bao trùm Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, nhưng chưa phân ranh rõ đâu là việc của Luật Chuyển đổi số, đâu của Luật Dữ liệu, đâu của Luật AI. Rủi ro là luật sẽ “nói nhiều, làm được ít”, dễ dẫn đến tình trạng trùng, chồng, mòn, kéo giảm hiệu lực thi hành”, theo ông Nhân.
Thứ hai, hạ tầng số công cộng chưa được thiết kế chuẩn quốc gia. Thứ ba, kinh tế số và doanh nghiệp số thiếu cơ chế “bắt buộc tối thiểu và khuyến khích tối đa”.
“Kinh tế số chỉ mạnh khi doanh nghiệp Việt có dữ liệu, có nền tảng, có khả năng đổi mới sáng tạo”, đại biểu đoàn TP HCM nói.
Ông nêu một thực tế rất đáng lo là 99% dữ liệu hành vi số của người Việt - di chuyển, mua sắm, giải trí, tiêu dùng nằm trên hệ sinh thái của các nền tảng lớn nước ngoài. Trong khi, startup Việt “đói dữ liệu”, không có dữ liệu để huấn luyện AI, phát triển sản phẩm, cạnh tranh.
Điều có có nghĩa, trong cuộc chơi kinh tế số, doanh nghiệp Việt đang phải chạy trên sân của người khác, theo đại biểu Nhân.
“Khi dữ liệu không nằm trong biên giới pháp lý của mình, rất khó bảo vệ chủ quyền số và phát triển doanh nghiệp số nội điạ. Không có dữ liệu Việt thì không thể có AI Việt”, ông Nhân nêu.
Khoảng trống thứ 4 được đại biểu đoàn TP HCM chỉ ra là “công dân số và quyền dữ liệu chưa trở thành cơ chế bảo vệ”.
Theo ông, mọi dịch vụ công số đều đi xuyên qua dữ liệu cá nhân, nhưng dự thảo mới dừng ở nguyên tắc; chưa có quy định rõ về quyền tự quyết dữ liệu, minh bạch xử lý dữ liệu, cơ chế khiếu nại - bồi thường, hay tiêu chuẩn quyền riêng tư từ thiết kế.
“Nếu Luật không tạo hành lang bảo vệ đủ mạnh, người dân sẽ bước vào chuyển đổi số trong tâm thế lo ngại”, đại biểu đoàn TP HCM nói.
Cần “bộ công cụ số tối thiểu” của công dân số
Từ kinh nghiệm của Nhật Bản xem chuyển đổi số là công cụ để ứng phó với già hóa dân số, thiếu nhân lực và nâng chất lượng sống cho người yếu thế, ông Nhân cho rằng, Việt Nam cũng phải trả lời câu hỏi: người cao tuổi, người ở vùng xa, người lao động trình độ thấp sẽ bước vào công dân số bằng con đường nào thuận tiện nhất, hiệu quả nhất?
Từ phân tích trên, đại biểu đoàn TP HCM kiến nghị bổ sung nguyên tắc tổ chức Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; chuẩn tích hợp, chuẩn dữ liệu, chuẩn API xuyên ngành, xuyên địa phương.
Cùng với đó, bổ sung hạ tầng số công cộng quốc gia tại Chương II dự thảo luật, bao gồm: định danh điện tử, thanh toán số công, chữ ký số, nền tảng chia sẻ dữ liệu quốc gia, cloud, trung tâm dữ liệu theo nguyên tắc “một chuẩn, một nền tảng, nhiều dịch vụ”.
Ông Nhân cũng đề nghị bổ sung nguyên tắc phát triển kinh tế số và xã hội số theo hướng kết hợp bắt buộc tối thiểu trong giao dịch với Nhà nước với khuyến khích tối đa cho doanh nghiệp: thuê dịch vụ số, cloud, sandbox.
Về quyền và nghĩa vụ công dân số, theo ông Nhân, cần quy định “bộ công cụ số tối thiểu” của công dân số gồm: căn cước điện tử, chữ ký số, tài khoản thanh toán số, tài khoản dịch vụ công duy nhất; cùng nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân theo chuẩn quốc tế.
Đại biểu đề nghị giao Chính phủ phổ cập kỹ năng số, thiết kế dịch vụ công dễ tiếp cận, dễ dùng cho mọi nhóm dân cư.
Ông đồng thời kiến nghị Chính phủ xây dựng bộ chỉ tiêu chuyển đổi số quốc gia. “Chỉ khi đo được thì mới quản lý được, chỉ khi có dữ liệu thì quyết sách mới dựa trên bằng chứng chứ không bằng cảm tính”, theo lời đại biểu Phạm Trọng Nhân.
Đại biểu nhấn mạnh, chuyển đổi số không thể theo mô hình trăm hoa đua nở nhưng kín cổng cao tường, hệ thống không liên thông, dữ liệu không kết nối. Nếu không thiết kế mạnh, đúng, trúng ngay từ đầu, chi phí sẽ tăng và chuyển đổi số khó đạt mục tiêu.
Với cấu trúc được chỉnh lý như trên, ông Nhân cho rằng, dự luật sẽ tạo nền tảng để Chính quyền số vận hành thông suốt, doanh nghiệp số phát triển, công dân số được bảo vệ, được trao quyền, và để kinh tế số trở thành động lực tăng trưởng thật sự.
“Trăm hoa đua nở” sẽ làm hỏng bức tranh chuyển đổi số quốc gia
Giải trình sau đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho hay, Luật Chuyển đổi số là luật khó, thế giới chưa có luật tương tự. Vì vậy, tinh thần xây dựng dự thảo luật là “ngắn, luật khung và dành sự linh hoạt cho Chính phủ”.
Trên cơ sở góp ý của các đại biểu, Bộ trưởng cho biết, sẽ bỏ đi quy định chi tiết, mô tả kỹ thuật chuyên ngành; bổ sung mảnh ghép còn thiếu của một quốc gia số là kinh tế số và xã hội số và lấy nốt phần Chính phủ điện tử của Luật Công nghệ thông tin.
“Luật Chuyển đổi số được thiết kế theo mô hình của luật khung thống nhất cho toàn bộ hoạt động chuyển đổi số quốc gia, đồng thời tích hợp hai cấu phần cốt lõi là Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, bảo đảm không để khoảng trống pháp lý khi Luật Công nghệ thông tin được bãi bỏ tại luật này”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.
Luật Chuyển đổi số được xây dựng, theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, nhằm tạo khuôn pháp lý thống nhất cho chuyển đổi số quốc gia, bảo đảm chuyển đổi số đúng hướng, an toàn, hiệu quả, khắc phục tình trạng cát cứ số, manh mún số trên các nền tảng.
“Nếu chậm hơn trong việc ra các nguyên tắc chuyển đổi số, nếu chậm hơn trong việc kết nối, thống nhất các luật chuyên ngành, thì việc trăm hoa đua nở có thể làm hỏng bức tranh tổng thể về chuyển đổi số quốc gia”, Bộ trưởng Hùng nói.
Ông cho hay, Luật Chuyển đổi số tập trung xử lý một số nội dung chính. Một là, hình thành khung pháp lý thống nhất để hình thành một quốc gia số. Hai là, có cơ chế pháp lý cho Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Ba là, thiết lập cấu trúc quản trị quốc gia thống nhất về chuyển đổi số. Bốn là, luật hóa các cơ chế, nguồn lực tài chính, nhân lực số cho chuyển đổi số. Và năm, quy định các cơ chế đánh giá định kỳ, công khai các chỉ số chuyển đổi số.
“Chuyển đổi số là nền tảng để chúng ta đưa đất nước tiến nhanh, khai thác cơ hội từ không gian số, đồng thời bảo đảm an toàn, bền vững và bao trùm số”, Bộ trưởng nói và khẳng định sẽ nghiên cứu tiếp thu tối đa ý kiến đại biểu để hoàn thiện dự thảo luật.
