(Thanh tra) - Một nhóm bạn trẻ khởi nghiệp trong lĩnh vực in 3D ở Bình Dương từng hồ hởi tìm mặt bằng trong khu công nghiệp. Nhu cầu của họ chỉ là 1.000m² để đặt vài dây chuyền thử nghiệm. Nhưng khi tiếp xúc chủ đầu tư hạ tầng, câu trả lời lạnh lùng: “Lô nhỏ nhất 2ha, không chia nhỏ.” Với vốn vài tỷ đồng, giấc mơ ấy coi như khép lại.
Câu chuyện trên phản ánh nỗi khó chung của hàng nghìn doanh nghiệp khởi nghiệp (startup). Khi Dự thảo Nghị định hướng dẫn thi hành Nghị quyết 198/2025/QH15 đưa ra quy định: Khu công nghiệp phải dành 20ha hoặc 5% quỹ đất cho doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp công nghệ, startup; nhóm này được giảm tối thiểu 30% giá thuê đất trong 5 năm đầu, nhiều người vui mừng. Nhưng niềm vui ấy có chạm được thực tế?
Chính sách tốt, kỳ vọng lớn
Điểm sáng của quy định mới nằm ở chỗ Nhà nước đã nhìn thẳng vào nỗi lo muôn thuở: Chi phí thuê đất. Với startup, 5 năm đầu là “vùng tử thần”. Giảm 30% giá thuê chính là bơm thêm oxy cho họ sống sót, dành tiền cho máy móc, công nghệ, nhân lực.
Không chỉ là giảm giá, chính sách còn yêu cầu bố trí quỹ đất riêng. Điều đó có nghĩa, doanh nghiệp nhỏ sẽ không còn bị “đuối sức” trong cuộc đua mặt bằng với các tập đoàn hàng chục, hàng trăm ha. Đây là sự thay đổi tư duy, coi khởi nghiệp sáng tạo là thành phần chiến lược trong bức tranh phát triển.
Chính phủ ban hành Nghị quyết số 139/NQ-CP, ngày 17/5/2025 ban hành Kế hoạch của Chính phủ triển khai Nghị quyết số 198/2025/QH15 ngày 17/5/2025 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân.
Nhằm khẩn trương triển khai Nghị quyết số 198/2025/QH15, trong thời gian tới, bên cạnh các nhiệm vụ thường xuyên, Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương cần cụ thể hóa và quyết liệt tổ chức triến khai thực hiện các nhiệm vụ.
Trong đó, Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương cải thiện môi trường kinh doanh, hoàn thiện cơ chế, chính sách về thanh tra, kiểm tra, cấp phép, chứng nhận, cạnh tranh, phá sản doanh nghiệp.
Chậm nhất ngày 31/12/2025, hoàn thành việc rà soát, loại bỏ những điều kiện kinh doanh không cần thiết, quy định chồng chéo, không phù hợp, cản trở sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân; thực hiện giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật, ít nhất 30% điều kiện kinh doanh và tiếp tục cắt giảm mạnh trong những năm tiếp theo.
Đặc biệt, xử lý nghiêm các hành vi lạm dụng kiểm tra để nhũng nhiễu, gây khó khăn cho doanh nghiệp
Đối với cùng một nội dung quản lý nhà nước, trường hợp đã tiến hành hoạt động thanh tra thì không thực hiện hoạt động kiểm tra hoặc đã tiến hành hoạt động kiểm tra thì không thực hiện hoạt động thanh tra doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh trong cùng một năm, trừ trường hợp có dấu hiệu vi phạm rõ ràng.
Xử lý nghiêm các hành vi lạm dụng kiểm tra để nhũng nhiễu, gây khó khăn cho doanh nghiệp, hộ kinh doanh.
Công bố công khai kế hoạch kiểm tra trên cổng thông tin để cộng đồng doanh nghiệp, hộ kinh doanh biết, phối hợp thực hiện.
Đẩy mạnh hoạt động kiểm tra trực tuyến, từ xa; ưu tiên kiểm tra dựa trên các dữ liệu điện tử, giảm tối đa kiểm tra trực tiếp.
Xây dựng, công bố tại trang, cổng thông tin của đơn vị công cụ, giải pháp cảnh báo sớm cho doanh nghiệp, hộ kinh doanh về các nguy cơ vi phạm pháp luật trên cơ sở tích hợp dữ liệu quản lý, cảnh báo từ các cơ quan quản lý nhà nước.
Ngổn ngang khi bước vào thực tế
Nhưng thực tế không dễ dàng. Hạ tầng khu công nghiệp lâu nay được thiết kế theo lối “đại bàng lớn”. Các lô đất 2–3ha được xem là đơn vị tối thiểu. Một startup muốn thuê vài nghìn mét vuông lập tức bị “ngâm” vào quy hoạch, phải chờ điều chỉnh mất 8–12 tháng. Thời gian ấy đủ để dập tắt mọi ý tưởng non trẻ.
Hồ sơ cũng là một bức tường. Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp không đáp ứng nổi yêu cầu chứng minh năng lực tài chính, trong khi họ chỉ cần một cơ hội nhỏ để thử nghiệm mô hình. Có trường hợp, chủ dự án công nghệ trình bày phương án sản xuất nhưng bị từ chối vì chưa đủ giấy tờ “theo mẫu chuẩn của doanh nghiệp lớn”.
Chưa kể, gánh nặng ngân sách địa phương. Không phải tỉnh nào cũng dễ dàng bỏ tiền bù cho phần giảm giá. Điều đó đồng nghĩa cùng một chính sách, nhưng startup ở nơi này được hưởng, nơi khác thì không.
Bà Phạm Thị Bích Huệ – Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Công ty Western Pacific chỉ rõ rào cản quy hoạch, các lô đất liền từ 2–3 ha khiến startup không thể thuê đất, dù chỉ cần vài nghìn mét vuông. Thủ tục điều chỉnh quy hoạch mất 8–12 tháng, gây chậm trễ. Bà đề xuất đơn giản hóa quy hoạch, mở ra “cơ chế thoáng”, giúp doanh nghiệp dễ tiếp cận quỹ đất hơn.
Luật sư chuyên về đầu tư Phạm Đình Bắc - Giám đốc Công ty TNHH Luật Nam Bắc Sài Gòn cảnh báo: “Cần xác định tiêu chí thật chặt để tránh doanh nghiệp ‘đội lốt’ startup nhằm hưởng lợi. Chính sách phải đến đúng tay người cần, nếu không sẽ méo mó.”
Còn từ phía doanh nghiệp, ông Phạm Đình Ph, một nhà sáng lập startup công nghệ nói thẳng: “Chúng tôi không cần cả hecta, chỉ vài nghìn mét vuông. Nếu cứ bắt thuê lô 2ha thì dù giảm 30% giá thuê, chúng tôi cũng không thể bước chân vào.”
Những tiếng nói ấy là lời nhắc rằng, giữa nghị quyết và thực tế vẫn còn một khoảng cách cần rút ngắn.
Ba trụ cột tháo gỡ cơ chế
Theo các chuyên gia, để chính sách thực sự sống được, cần những động thái mạnh mẽ.
Khung pháp lý: Phải chuẩn hóa tiêu chí doanh nghiệp được thụ hưởng, từ quy mô, tuổi đời, mức chi cho nghiên cứu. Hợp đồng thuê cần mẫu chuẩn, có điều khoản giảm giá ràng buộc 5 năm đầu. Thí điểm cơ chế công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới khi chưa rõ phương hướng quản lý, có thể được thử nghiệm trong không gian và thời gian giới hạn (sandbox). Cho phép thuê “xưởng sẵn” 500–3.000m², thủ tục gọn trong 30 ngày.
Chính sách đất đai: Mỗi khu công nghiệp phải bố trí Quỹ giao dịch quy mô nhỏ (quỹ “micro-lot”) dưới 0,5ha, công bố bảng giá sau giảm 30%, nghiêm cấm phụ thu trá hình. Hợp đồng cần linh hoạt, cho phép doanh nghiệp mở rộng hoặc thu hẹp diện tích mà vẫn giữ ưu đãi.
Tuyến hành động địa phương: Trong 90 ngày phải công bố danh mục quỹ đất, lập tổ công tác một cửa; trong 180 ngày triển khai thí điểm sandbox tại ít nhất 2–3 khu công nghiệp; sau 365 ngày tiến hành đánh giá, điều chỉnh quy hoạch, thanh tra chuyên đề để xử lý lạm dụng.
Giám sát – để chính sách không bị “xé nhỏ”
Nếu thiếu giám sát, chính sách rất dễ biến tướng. Quỹ đất có thể bị gom bởi doanh nghiệp không đúng đối tượng, hoặc bị cài thêm các khoản phí khiến ưu đãi 30% trở nên vô nghĩa. Bởi vậy, công khai danh mục đất, danh sách doanh nghiệp được hưởng và mức hỗ trợ là yêu cầu bắt buộc. Thanh tra, giám sát cần vào cuộc ngay từ đầu để bảo vệ sự liêm chính của chính sách.
Không ai phủ nhận, giảm 30% giá thuê đất trong 5 năm đầu là bước đi có tầm nhìn. Nhưng giá trị thực tế chỉ được khẳng định khi một startup thực sự có thể đặt máy móc vào nhà xưởng, vận hành sản phẩm và lớn lên từ đó.
Ưu đãi không phải để “đẹp nghị quyết”, mà để cứu những giấc mơ kinh doanh đang loay hoay ngoài cổng khu công nghiệp. Chỉ khi startup chạm tay vào quỹ đất ưu đãi, chính sách mới thực sự hoàn thành sứ mệnh: Biến khởi nghiệp thành động lực chiến lược của nền kinh tế Việt Nam.
