Có lịch sử hình thành hơn trăm năm, làng nghề gạch gốm Mang Thít được mệnh danh là “vương quốc gạch gốm”. Ảnh: CN

Một thời “rực lửa”!

Đến huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long, ấn tượng đầu tiên là những lò gạch gốm trải dài phủ đầy rêu phong, tạo nên một khung cảnh cổ kính, mang đến cảm giác như lạc vào không gian của hơn một trăm năm về trước, nơi nghề làm gạch gốm đã tồn tại và phát triển.

Làng nghề gạch gốm ở Mang Thít từng là nơi làm ra các sản phẩm nổi tiếng khắp miền Tây Nam Bộ.

Theo tài liệu còn lưu lại, ngành sản xuất gạch, ngói xuất hiện ở Vĩnh Long vào khoảng đầu thế XIX. Đến đầu thế kỷ XXI, số lượng lò gạch nung tăng mạnh, tập trung nhiều nhất ở huyện Mang Thít, còn lại là huyện Long Hồ và Vũng Liêm.

Ấn tượng đầu tiên khi đến làng nghề là những lò gạch trải dài, phủ đầy rêu phong, tạo nên một khung cảnh cổ kính. Ảnh: CN

Điểm nổi bật của các cơ sở sản xuất gạch gốm ở Mang Thít là vẫn dùng loại lò nung truyền thống, có chiều cao từ 7 - 12m, hình tháp tròn nhỏ dần về phía đỉnh, sử dụng nguyên liệu vỏ trấu để nung lò. Nhìn từ xa, những lò tháp nhấp nhô nối tiếp nhau dọc ven sông, tạo nên một quần thể kiến trúc độc đáo và thu hút.

Với hơn 25 năm gắn bó với nghề làm gốm, công việc hàng ngày của ông Nguyễn Trí (huyện Long Hồ) là in chậu, công đoạn người thợ cho đất sét vào khuôn in để tạo hình cho sản phẩm. Ông Trí chia sẻ, để tạo ra sản phẩm gốm phải trải qua nhiều công đoạn, từ khâu chế biến đất đến khâu in, xu, phơi nắng, rồi đưa sản phẩm vào lò nung. Tùy theo kích cỡ của sản phẩm lớn hay nhỏ mà thời gian in, xu cũng khác nhau.

Công nhân làm gạch ở kênh Thầy Cai, huyện Mang Thít đem phơi những viên gạch làm từ đất sét trước khi cho vào lò nung. Ảnh: CN

Vào thời hưng thịnh, làng nghề gạch gốm ở Mang Thít cung cấp sản phẩm không chỉ cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu ra nước ngoài. Lúc đó, những lò nung gạch thủ công “rực lửa” cả ngày lẫn đêm, tạo công ăn việc làm cho hàng chục ngàn lao động, đóng góp đáng kể cho kinh tế địa phương.

Theo bà Đoàn Thị Ngọc Diệp, Chủ tịch Hiệp hội Gạch gốm mỹ nghệ Vĩnh Long, thời cực thịnh, giá trị ngành gạch gốm chiếm gần 50% giá trị toàn ngành sản xuất công nghiệp của tỉnh. Sản xuất gạch ngói đã trở thành thế mạnh của tỉnh, giải quyết việc làm cho hàng chục ngàn lao động.

Điểm nổi bật của những lò gạch ở Mang Thít là sử dụng loại lò nung truyền thống, cao từ 7 - 12m, hình tháp tròn nhỏ dần về phía đỉnh. Ảnh: CN

Trải qua những thăng trầm, làng nghề sản xuất gạch gốm đứng trước những khó khăn, thách thức do chi phí sản xuất tăng cao, hiệu quả và khả năng cạnh tranh thấp. Nhiều cơ sở không đủ năng lực để thay đổi công nghệ, quy trình sản xuất đã dần từ bỏ nghề, số lượng lò nung dần thu hẹp.

Kỳ vọng là điểm đến hấp dẫn

Nếu như vào thời hoàng kim, làng nghề có khoảng 3.000 lò hoạt động liên tục xuyên suốt ngày đêm, thì hiện nay chỉ còn khoảng vài trăm lò, tập trung nhiều nhất ở ven kênh Thầy Cai đến đoạn giáp sông Cổ Chiên. Nhiều lò không còn hoạt động vẫn còn được giữ lại, theo thời gian đã phủ kín rêu phong.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vĩnh Long cho biết, để bảo tồn và phát triển “vương quốc gạch gốm” Mang Thít trở thành một vùng di sản đương đại có giá trị mang tầm cỡ quốc tế, một điểm đến trên bản đồ du lịch khu vực, phù hợp với chiến lược phát triển bền vững về kinh tế - xã hội của địa phương, năm 2021, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án Di sản đương đại Mang Thít.

Công đoạn “xu” gốm. Ảnh: CN

Mới đây, UBND tỉnh Vĩnh Long đã công bố đồ án quy hoạch chung xây dựng khu lò gạch gốm huyện Mang Thít, nhằm hiện thực hóa chủ trương xây dựng khu vực bảo tồn và phát triển di sản làng nghề gạch gốm Mang Thít đã có lịch sử truyền thống hơn trăm năm. Đây là cơ sở đưa làng nghề gạch gốm đỏ Mang Thít trở thành di sản văn hóa đương đại trong tương lai.

Đồ án hướng đến mục tiêu khai thác các giá trị và tiềm năng tổng thể khu lò gạch gốm Mang Thít; phát triển du lịch cộng đồng thành một trong các trụ cột kinh tế trong mối tương quan phát triển bền vững với các lĩnh vực kinh tế khác... Khu vực quy hoạch lò gạch gốm Mang Thít có tổng diện tích khoảng 3.060ha, thuộc địa bàn các xã Mỹ An, Mỹ Phước, Nhơn Phú và Hòa Tịnh, huyện Mang Thít.

Để có sản phẩm gốm chất lượng phải trải qua nhiều công đoạn, từ khâu chế biến đất đến khâu in, xu, phơi nắng, rồi đưa sản phẩm vào lò nung. Ảnh: CN

Theo Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Long Bùi Văn Nghiêm, đồ án quy hoạch chung xây dựng khu lò gạch gốm Mang Thít đánh dấu bước phát triển trong bối cảnh mới; bảo tồn, phát huy và giữ gìn bản sắc riêng của khu vực, trở thành khu du lịch trọng điểm của tỉnh, định hướng là khu du lịch quốc gia, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Long nói riêng và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung.

Theo đồ án quy hoạch chung xây dựng khu lò gạch gốm huyện Mang Thít, làng nghề sẽ trở thành khu du lịch trọng điểm… Ảnh: CN

Với tiềm năng, lợi thế về du lịch cùng với việc hoàn thành các đồ án, đề án, hứa hẹn “vương quốc gạch gốm” Mang Thít sẽ được mở ra một hướng đi mới, trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn, để những lò gạch rêu phong, cổ kính mang nền văn hóa Vĩnh Long đến với mọi miền đất nước và bạn bè quốc tế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, khu vực.