(Thanh tra) - Ẩn mình giữa những dãy đồi trập trùng của huyện Hạ Hòa (Phú Thọ), đầm Ao Châu được ví như “Vịnh Hạ Long trên cạn” với gần 100 đảo lớn nhỏ, hệ sinh thái nước ngọt phong phú và thảm thực vật đa dạng.
Cách TP Việt Trì khoảng 70 km về phía Tây Bắc, đầm Ao Châu nằm trên địa phận thị trấn Hạ Hòa và các xã Y Sơn, Ấm Hạ, Phụ Khánh. Nơi đây có vị trí khá thuận lợi khi nằm gần Quốc lộ 2, tuyến đường huyết mạch nối Hà Nội – Tuyên Quang – Hà Giang.
Nhìn từ trên cao, Ao Châu hiện lên như một mê cung nước rộng lớn, với những nhánh uốn khúc như cánh tay dang rộng, bao quanh là các triền đồi nhấp nhô. Diện tích mặt nước của đầm khoảng 300 ha, nằm trong tổng vùng sinh thái lên đến 1.500 ha, tạo thành một quần thể tự nhiên hài hòa, kỳ vĩ.
Theo truyền thuyết dân gian được người dân địa phương lưu truyền, nơi đây từng in dấu chân vua Hùng trên đường đi chọn đất dựng đô. Trầm trồ trước cảnh sắc hữu tình, nhà vua và các quần thần đã dừng chân nghỉ lại.
Trong một buổi ngắm cảnh giữa chiều, vua bắt gặp hai con trâu vàng giao đấu dữ dội giữa lòng đầm rồi bất ngờ lặn mất. Từ đó, đầm được gọi là “hồ Kim Ngưu”, tức hồ Trâu Vàng, về sau đọc trại thành “Ao Châu”…
Không chỉ gắn với các giai thoại truyền đời, đầm Ao Châu còn mang dáng hình của một bức tranh thủy mặc khiến người ta liên tưởng đến các địa danh trong văn học cổ.
Đứng từ đỉnh núi Buồm, ngọn núi cao nhất vùng, với độ cao hơn 660 mét, có thể thu trọn khung cảnh đầm nước trong tầm mắt, những ngách nước xanh thẳm len lỏi giữa đảo đồi, mây lững lờ bay ngang mặt hồ.
Nằm ở độ cao trung bình, nước đầm Ao Châu quanh năm trong vắt và đầy ắp, độ sâu trung bình 3–5 mét, có nơi sâu đến 35 mét. Mỗi thời điểm trong ngày, mặt nước lại mang một sắc thái riêng, sớm mai mờ sương huyền ảo, buổi trưa ánh xanh ngọc bích, chiều buông nhuộm tím nhạt mênh mang, khiến mỗi người khi đến đây chỉ muốn lặng yên ngắm nhìn.
Loài thủy sinh ở Ao Châu nhiều nhất vẫn là cá, hằng ngày, người dân ở đây vẫn giăng lưới đánh bắt những loại cá như trắm đen, chép, cá mè nặng tới hơn 10kg. Ai có đam mê câu cá, muốn trải nghiệm cảm giác câu được những chú cá trắm đen nặng tới 10-15kg thì Ao Châu là một địa điểm câu lý tưởng.
Cùng với đó, hệ sinh thái quanh đầm rất phong phú. Trên bờ là các dải cây bụi, bạch đàn, thông, keo, mít, nhãn, vải đan xen nhau, tạo nên màu xanh bốn mùa. Dưới mặt nước là hơn 29 loài cá sinh sống cùng nhiều loài thủy sinh quý như: Ba ba, rùa vàng, cá ngạnh, trạch trấu.
Theo người dân địa phương, đã từng có thời, trong đầm xuất hiện những con "giải" (rùa mai mềm khổng lồ) nặng tới cả trăm ký, gắn liền với những giai thoại săn bắt ly kỳ.
Từ sau trận lũ lớn năm 1971 làm vỡ đập giữ nước, loài giải này không còn được nhìn thấy. Tuy nhiên, các nhà bảo tồn, đặc biệt là nhóm chuyên gia từ Chương trình Bảo tồn Rùa châu Á (ATP) vẫn tiếp tục tìm kiếm dấu vết của loài rùa tại Ao Châu.
Việc đầm Ao Châu được chọn làm một trong những điểm khảo sát hiếm hoi cho thấy giá trị sinh học quý báu còn tiềm ẩn.
Với gần 100 đảo lớn nhỏ rải rác khắp vùng nước, mỗi hòn đảo ở Ao Châu mang hình dáng và địa hình khác nhau, có đảo cao như một đồi đất, có đảo chỉ nhô nhẹ, phủ đầy lau sậy, có đảo được người dân cải tạo làm vườn cây ăn trái.
Vào mùa vải hoặc nhãn, du khách có thể thuê thuyền ghé thăm, tự tay hái quả và thưởng thức ngay tại chỗ, một trải nghiệm dân dã nhưng giàu thi vị.
Dù sở hữu vẻ đẹp độc đáo và hệ sinh thái phong phú, nhưng đầm Ao Châu hiện vẫn gần như vắng bóng trên bản đồ du lịch của vùng trung du Bắc Bộ. Toàn khu vực mới chỉ có một cơ sở dịch vụ thuyền là Hồng Lan, do ông Hồng, một người dân địa phương điều hành.
Mỗi ngày, ông đón vài lượt khách lẻ hoặc nhóm nhỏ, chủ yếu là người quen giới thiệu hoặc các đoàn du lịch nội tỉnh.
Với giá dịch vụ khiêm tốn, chỉ khoảng 100.000 đến 200.000 đồng mỗi giờ cho nhóm 4–6 người, du khách được đưa đi khám phá các ngách nước, lặng lẽ trôi giữa rừng cây, nghe kể chuyện cổ tích, nghe cả âm thanh của gió va vào mặt hồ.
Không nhà hàng sang trọng, không xô bồ, ồn ã, chính sự nguyên sơ ấy lại khiến Ao Châu mang một vẻ yên bình quý hiếm trong thế giới du lịch ngày càng công nghiệp hóa.
Trong một buổi chiều đầu hạ, chị Hà Phương, du khách đến từ Hà Nội, lần đầu đặt chân đến đầm Ao Châu sau nhiều lần nghe người thân quê ở Phú Thọ nhắc đến.
Với chị, Ao Châu không cần đến những dịch vụ rộn ràng, mà chính sự vắng lặng và nguyên sơ mới là điều đáng quý nhất, như một mảnh ký ức thiên nhiên chưa bị đánh thức giữa miền trung du đất Tổ.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để Ao Châu trở thành điểm đến có sức hút thực sự, cần một quy hoạch bài bản từ chính quyền địa phương, sự vào cuộc của doanh nghiệp du lịch có tâm và chiến lược truyền thông rõ ràng. Hệ thống hạ tầng, dịch vụ lưu trú, trải nghiệm theo mùa… vẫn còn là những mảnh ghép thiếu vắng.
Nếu được đầu tư đúng mức, Ao Châu hoàn toàn có thể trở thành một trung tâm du lịch sinh thái trọng điểm của Phú Thọ, kết nối với các điểm như: Đền Hùng, suối nước khoáng Thanh Thủy, khu bảo tồn Xuân Sơn… để hình thành một chuỗi giá trị bền vững.
