(Thanh tra) - Để phòng ngừa và giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, nhiều chuyên gia cho rằng phải hiểu và tuân thủ vấn đề pháp lý, lưu ý cơ chế cảnh báo sớm qua việc khiếu nại và vận dụng linh hoạt, hiệu quả kinh nghiệm quốc tế, nhất là trong các vụ liên quan đến tham nhũng.
Những nội dung trên được thảo luận tại Hội thảo “Phòng ngừa và giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế theo pháp luật, cam kết quốc tế của Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế” do Bộ Tư pháp phối hợp với Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức ngày 01/10, tại Hà Nội.
Theo ông Nguyễn Đức Kiên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp, nếu nhà đầu tư nước ngoài thấy quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm hoặc cho là bị xâm phạm thì họ có quyền khởi kiện theo pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
“Các hiệp định BIT quy định cho phép nhà đầu tư nước ngoài có thể kiện Nhà nước Việt Nam ra tòa án trong nước hoặc trọng tài quốc tế đối với các tranh chấp liên quan đến khoản đầu tư được bảo hộ”, ông Nguyễn Đức Kiên nhấn mạnh.
Đáng chú ý, ông Nguyễn Đức Kiên cho biết, trước khi khởi kiện, việc phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế có thể được cảnh báo sớm qua việc khiếu nại.
Trong quá trình giải quyết khiếu nại hoặc tham vấn với nhà đầu tư nước ngoài, cơ quan Nhà nước, tổ chức, cá nhân liên quan phải ngay lập tức báo cáo về vụ việc bị khiếu nại hoặc tham vấn trực tiếp cho cơ quan cấp trên trực tiếp của mình và cơ quan đại diện pháp lý cho Chính phủ.
Từ đó, ông Kiên đưa ra khuyến nghị cách xử lý khi có vướng mắc, bất đồng với nhà đầu tư nước ngoài. Đó là, trong quá trình giải quyết công việc phải đúng pháp luật, đúng cam kết, đúng quy trình, thủ tục, đúng thẩm quyền. Khi phát sinh tranh chấp cần tìm hiểu lý do, cơ sở pháp lý và trao đổi với nhà đầu tư cũng như phối hợp với các cơ quan liên quan. Trường hợp tham gia tố tụng nên thành lập Nhóm Task Force và cung cấp hồ sơ, tài liệu; tìm kiếm chuyên gia, nhân chứng; lập chiến lược, phương án giải quyết.
Trong tham luận về “Không bảo hộ đầu tư liên quan đến tham nhũng và vi phạm tiêu chuẩn môi trường - án lệ và bình luận”, Ths. Đỗ Thu Hương, Khoa Pháp luật Quốc tế, Trường Đại học Luật Hà Nội cho biết, ngoài pháp luật trong nước, các quốc gia còn bị ràng buộc bởi những điều ước quốc tế yêu cầu đấu tranh chống tham nhũng. Các văn kiện như Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng và Công ước OECD về chống hối lộ đã thiết lập những chuẩn mực toàn cầu để các quốc gia áp dụng.
Ths. Đỗ Thu Hương đưa ra một số thực tiễn án lệ về đầu tư liên quan đến tham nhũng, như: Vụ Công ty World duty free, thành lập tại Vương quốc Anh (nguyên đơn), đã khởi kiện Cộng hòa Kenya (bị đơn) tại Trung tâm Giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế (ICSID); vụ Metal-Tech khởi kiện tới ICSID, cáo buộc Uzbekistan vi phạm các tiêu chuẩn đối xử công bằng và thỏa đáng; vụ EFD (EFD cho rằng các quan chức cấp cao của Chính phủ Romania đã yêu cầu công ty phải chi trả một số tiền với mục đích hối lộ)…
Theo Ths. Đỗ Thu Hương, phán quyết của hội đồng trọng tài trong các vụ việc trên đã góp phần định hình nguyên tắc cơ bản rằng những khoản đầu tư được hình thành hoặc duy trì thông qua tham nhũng sẽ không được bảo hộ theo các hiệp định đầu tư quốc tế. Xu hướng này được thể hiện qua 3 khía cạnh chính: Cơ sở pháp lý và nguyên tắc được viện dẫn; tiêu chuẩn chứng minh hành vi tham nhũng; thời điểm hành vi tham nhũng và tác động đến tính hợp pháp của khoản đầu tư.
Từ nghiên cứu trên, Ths. Đỗ Thu Hương đã đưa ra một số kinh nghiệm và khuyến nghị cho Việt Nam. Đó là hành vi tham nhũng có thể loại bỏ hoàn toàn khả năng bảo hộ của hộ của khoản đầu tư nếu thời điểm phát sinh hành vi là ngay từ khi hình thành dự án. Khi đó, khoản đầu tư có thể coi là vô hiệu, không thuộc phạm vi điều chỉnh của hiệp định.
Còn nếu tham nhũng diễn ra trong quá trình thực hiện, chủ yếu để đạt được sự thuận lợi trong việc vận hành khoản đầu tư hoặc tránh các nghĩa vụ pháp lý thì hậu quả có thể được xem nhẹ hơn, hội đồng trọng tài vẫn có thể xem xét mức độ bồi thường trong trường hợp này.
Ths. Đỗ Thu Hương kết luận, vì thế không phải mọi vụ việc liên quan đến tham nhũng đều bất lợi hoàn toàn cho nhà đầu tư, Chính phủ cần lưu ý để có sự chuẩn bị trong quá trình tố tụng.
Tại hội thảo, TS. Trần Anh Tuấn, Vụ Pháp luật Quốc tế, Bộ Tư pháp đã đưa ra một số lưu ý đối với cơ quan Nhà nước để phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế trong điều kiện thực thi cam kết tại Hiệp định Bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVIPA).
Cụ thể, cần nâng cao nhận thức về công tác phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế; hoàn thiện pháp luật trong nước về đầu tư nước ngoài. Đặc biệt, thường xuyên có phối hợp giữa cơ quan Nhà nước và nhà đầu tư nước ngoài trong giải quyết các khó khăn, vướng mắc liên quan đến thực hiện dự án đầu tư.
Đồng thời, lựa chọn, thẩm định năng lực của nhà đầu tư nước ngoài; giám sát chặt chẽ việc triển khai dự án đầu tư nước ngoài, điều này giúp phát hiện sớm các vi phạm của các nhà đầu tư nước ngoài để có biện pháp điều chỉnh, tháo gỡ khó khăn; phát hiện, xử lý sớm bất đồng giữa nhà đầu tư nước ngoài và cơ quan quản lý Nhà nước; nâng cao năng lực thực thi pháp luật về đầu tư nước ngoài cho các cơ quan quản lý Nhà nước.
Hình thành cơ quan đầu mối và mạng lưới các cơ quan có nhiệm vụ phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế. Cùng với đó, phổ biến pháp luật đầu tư cho các nhà đầu tư nước ngoài.
Còn theo bà Nguyễn Thị Thảo Linh, Vụ Pháp chế, Bộ Tài chính, một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong giải quyết tranh chấp quốc tế là cân bằng giữa bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư và công chúng; vai trò của các thỏa thuận, cam kết, lời hứa với nhà đầu tư; vai trò của luật chuyên ngành trong việc thực hiện dự án đầu tư; sự cần thiết của việc đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch của pháp luật trong nước và việc thực hiện đúng các thủ tục cấp phép…
Kết luận hội thảo, ông Nguyễn Đức Kiên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp gửi lời cảm ơn đến các diễn giả, chuyên gia đến từ Bộ Tài chính - những người trực tiếp tham gia đàm phán và xử lý tranh chấp quốc tế thời gian qua; Đại học Luật Hà Nội và Vụ Pháp luật quốc tế.
Ông tin rằng những trao đổi, thảo luận, ý kiến của các đại biểu từ kiến thức, kinh nghiệm và thực tiễn xử lý công việc hằng ngày là những bài học, cơ sở để Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp tham mưu, đề xuất cơ quan có thẩm quyền nhằm góp phần vào việc xây dựng, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong đầu tư quốc tế cũng như cam kết quốc tế của Việt Nam trong thời gian tới.
