(Thanh tra) - Nếu hạ tầng là khung xương, tài chính là huyết mạch, thì quy hoạch không gian phát triển chính là “bản đồ tư duy” dẫn đường cho vùng Đông Nam Bộ. Được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định 370/QĐ-TTg ngày 4/4/2024, quy hoạch này đặt mục tiêu biến Đông Nam Bộ thành vùng phát triển năng động, hiện đại, đa trung tâm, với hệ thống hạ tầng liên kết đồng bộ và không gian kinh tế – xã hội hài hòa, bền vững.
Tầm nhìn chiến lược và mục tiêu quy hoạch
Theo Quyết định 370, Đông Nam Bộ gồm 6 địa phương: TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Bà Rịa – Vũng Tàu (nay là 3 tỉnh/thành: TP.HCM, Tây Ninh, Đồng Nai) có diện tích trên 28 nghìn km², dân số gần 21 triệu người, GRDP trên 150 tỷ USD, thu ngân sách hơn 795 nghìn tỷ đồng và giá trị xuất khẩu trên 135 tỷ USD.
Mục tiêu đến 2030, vùng giữ vai trò đầu tàu kinh tế, trung tâm tài chính – thương mại – dịch vụ – công nghiệp – logistics tầm khu vực, đồng thời dẫn đầu cả nước về đổi mới sáng tạo, công nghiệp công nghệ cao và kinh tế số.
Tầm nhìn đến 2050, Đông Nam Bộ phát triển thành vùng đa trung tâm, gắn kết chặt chẽ với vùng đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, hình thành các trục kết nối quốc tế qua hệ thống cảng biển, cảng hàng không, mạng lưới đường bộ và đường sắt cao tốc.
Tại Hội nghị lần thứ 6 Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ (12/8/2025), Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh: “Quy hoạch vùng là kim chỉ nam, mọi dự án, kế hoạch phát triển phải dựa vào đó để bảo đảm đồng bộ, tránh chồng chéo và cục bộ".
Cấu trúc không gian phát triển và các cực tăng trưởng
Quy hoạch xác định TP.HCM là hạt nhân trung tâm, dẫn dắt phát triển toàn vùng, đồng thời hình thành các cực tăng trưởng: Cực công nghiệp – đô thị thông minh phía Bắc (Bình Dương, Đồng Nai, Bình Phước) gắn với ga Sóng Thần, các khu công nghiệp công nghệ cao và hành lang logistics.
Cực cảng biển – du lịch biển cao cấp phía Nam (Bà Rịa – Vũng Tàu, TP.HCM – Cần Giờ) gắn với cụm cảng Cái Mép – Thị Vải, Cảng Cần Giờ và chuỗi đô thị sinh thái biển.
Cực nông nghiệp công nghệ cao – cửa ngõ giao thương phía Tây Bắc (Tây Ninh) gắn với cao tốc TP.HCM – Mộc Bài và hành lang thương mại biên giới với Campuchia.
Ý tưởng “siêu đô thị đa trung tâm” TP.HCM – Bình Dương – Bà Rịa – Vũng Tàu do TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn đề xuất sẽ tạo quỹ đất gấp 3 lần hiện tại, phân bố dân số hợp lý, và mở rộng không gian phát triển theo trục biển – công nghệ – dịch vụ. Khi Cảng Cần Giờ kết nối trực tiếp Cái Mép – Thị Vải và cảng Phước An, hệ thống logistics vùng sẽ có sức cạnh tranh quốc tế.
Những thách thức và yêu cầu liên kết thực chiến
Dù đã có quy hoạch, Đông Nam Bộ vẫn đối mặt với nhiều thách thức: hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, ùn tắc, ngập úng ở các đô thị lớn; thiếu quỹ đất sạch; áp lực dân số và ô nhiễm môi trường; công nghiệp phụ thuộc nhiều vào FDI, giá trị gia tăng thấp; liên kết chuỗi cung ứng còn hạn chế; hạ tầng khu công nghiệp và logistics chưa đáp ứng nhu cầu.
PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình phân tích: “Điều quan trọng là biến quy hoạch thành hành động thực tiễn. Muốn vậy, cần một thể chế liên kết vùng đủ mạnh, có quyền điều phối và phân bổ ngân sách cho các dự án hạ tầng trọng điểm.” Ông đề xuất giữ lại một phần ngân sách vùng để lập quỹ phát triển hạ tầng liên vùng, do Hội đồng điều phối vùng quản lý, nhằm bảo đảm tiến độ và tính kết nối của các dự án.
Quy chế hoạt động của Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ, theo Quyết định 46/QĐ-HĐĐPĐNB (11/7/2023), phải bảo đảm nguyên tắc đồng thuận, bình đẳng, công khai, minh bạch, và phối hợp chặt chẽ từ khâu lập quy hoạch đến triển khai.
Từ quy hoạch đến kết quả thực tiễn
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quy hoạch vùng chỉ thành công khi đi kèm nguồn lực tài chính tập trung và cơ chế thực thi mạnh mẽ. Đối với Đông Nam Bộ, cần ưu tiên triển khai đồng bộ các dự án theo Quyết định 370, trong đó có Vành đai 4 TP.HCM, cao tốc Gia Nghĩa – Chơn Thành, cao tốc TP.HCM – Mộc Bài, Biên Hòa – Vũng Tàu, Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, Cảng hàng không quốc tế Long Thành.
Việc kết nối hạ tầng giữa Cảng Cái Mép – Thị Vải và ga Sóng Thần sẽ hình thành trục công nghiệp – đô thị thông minh Bắc – Nam, còn chuỗi đô thị biển Cần Giờ – Vũng Tàu sẽ trở thành cực tăng trưởng mới về du lịch – dịch vụ.
Quan trọng hơn, quy hoạch cần được “sống” bằng các kế hoạch hành động cụ thể, có mốc thời gian, phân công trách nhiệm, và giám sát minh bạch. Khi mọi địa phương cùng vận hành theo “bản đồ tư duy” chung, Đông Nam Bộ mới có thể phá vỡ rào cản cục bộ, nâng tầm vị thế trên bản đồ kinh tế khu vực.
Quy hoạch không gian phát triển vùng Đông Nam Bộ là nền tảng chiến lược để khai thác tối đa tiềm năng, phân bổ hợp lý nguồn lực, và bảo đảm mọi dự án phát triển đi đúng hướng. Vấn đề không còn là “có quy hoạch hay không”, mà là “thực hiện như thế nào”. Khi gắn quy hoạch với cơ chế điều phối thực quyền và quỹ hạ tầng liên vùng, Đông Nam Bộ sẽ biến tầm nhìn 2050 thành hiện thực, trở thành hình mẫu của một vùng kinh tế năng động, hiện đại, bền vững và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.
