Báo cáo giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với các quyết định hành chính về đất đai từ khi Luật Đất đai năm 2003 có hiệu lực đến năm 2011 cho thấy: Trong những năm qua, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cả nước đã triển khai nhiều khu kinh tế, khu công nghiệp và quá trình đô thị hóa,… đòi hỏi tiến hành thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã làm phát sinh những khiếu nại, tố cáo, tranh chấp về đất đai của các cá nhân, tổ chức.
 

Theo số liệu tổng hợp của Thanh tra Chính phủ, từ năm 2003 đến năm 2010 các cơ quan hành chính nhà nước các cấp đã tiếp nhận và xử lý 1.219.625 đơn thư khiếu nại, tố cáo trong đó đơn thư khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai bình quân hàng năm chiếm 69,79%. Từ năm 2008 - 2011, các cơ quan hành chính nhà nước đã tiếp nhận, xử lý 672.990 đơn thư với 495.017 vụ việc. Kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo đạt 84%, trong đó số vụ khiếu nại đúng chiếm 19,8%, có đúng có sai chiếm 28%, số khiếu nại sai chiếm 52,2%; số vụ tố cáo đúng chiếm 16,2%, có đúng có sai chiếm 29,6% và số đơn tố cáo sai chiếm 54,2%. Các Bộ, ngành, địa phương đã kiểm tra, rà soát, giải quyết dứt điểm 1.052 vụ việc tồn đọng, bức xúc, kéo dài đạt 66,7%, hiện còn lại 528 vụ việc đang được tiếp tục xem xét, giải quyết.
 

Đáng chú ý, trong quản lý đất đai, nội dung khiếu nại, tố cáo đối với các quyết định hành chính chủ yếu tập trung: Khiếu nại các quyết định hành chính về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư chiếm 70%; Khiếu nại các quyết định hành chính về giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất chiếm 20%; Khiếu nại các quyết định hành chính về cấp, thu hồi Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chiếm 10%.

Đánh giá các quyết định hành chính về đất đai bị khiếu nại, tố cáo, qua giám sát đã chỉ rõ, đối với các vụ việc thuộc cơ quan hành chính nhà nước thụ lý giải quyết thì tỷ lệ khiếu nại, tố cáo đúng và khiếu nại, tố cáo có đúng, có sai chiếm 47,8%, có địa phương tỷ lệ này rất cao. Tỷ lệ khởi kiện đúng và đúng một phần tại Tòa án nhân dân các cấp chiếm 19,5% các vụ được đưa ra xét xử. Qua đó có thể thấy việc khiếu nại, tố cáo của công dân là có cơ sở, việc ra quyết định hành chính về đất đai của các cấp chính quyền còn nhiều thiếu sót.

Báo cáo Giám sát cũng làm rõ nguyên nhân phát sinh khiếu nại, tố cáo đối với các quyết định hành chính về đất đai chủ yếu là do sự bất cập của hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai; những tồn tại, hạn chế trong việc ban hành các quyết định hành chính; sự yếu kém trong công tác tổ chức thi hành pháp luật về đất đai; sự thiếu gương mẫu, sa sút về phẩm chất đạo đức của một bộ phận cán bộ, công chức; sự thiếu hiểu biết và thiếu ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận nhân dân. Đồng thời đề xuất 15 kiến nghị nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với các quyết định hành chính về đất đai.

Đóng góp vào Báo cáo Giám sát, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã có nhiều ý kiến xác đáng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Huỳnh Ngọc Sơn thẳng thắn cho rằng: Báo cáo còn hạn chế trong việc chưa chỉ ra được trách nhiệm của các cấp thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực đất đai của công dân; có bao nhiêu quyết định giải quyết hành chính sai đã khắc phục, cũng như bao nhiêu người ra quyết định hành chính sai đã xử lý?

Trưởng Ban Công tác đại biểu của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội Nguyễn Thị Nương đánh giá cao những cố gắng của đoàn giám sát trong việc đánh giá tình hình giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân với các quyết định hành chính về đất đai. Tuy nhiên, Báo cáo còn đề cập phạm vi rộng, nên khoanh lại chủ đề chính là giải quyết khiếu nại, tố cáo về lĩnh vực đất đai; các kiến nghị còn chung chung, chưa giải quyết được những khó khăn hiện nay. Báo cáo cần kiến nghị cụ thể vào điều chỉnh ở cấp nào; chính sách nào để triển khai thực hiện cho hiệu quả.

Bà Nương đề nghị cần gắn triển khai với Nghị quyết Trung ương 4 - nêu rõ trách nhiệm vai trò của người đứng đầu Chính phủ và chính quyền các cấp. Báo cáo chưa đưa ra được tính quyết liệt và trách nhiệm ràng buộc của người đứng đầu cơ quan thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân. Việc giải quyết khiếu nại phải duy trì và làm theo cơ chế; phải tổ chức đối thoại với công dân trước khi ra quyết định. Trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan thẩm quyền ra quyết định phải được phát huy và cần có quy định trách nhiệm và thẩm quyền cụ thể, rõ ràng hơn đối với người đứng đầu.

Báo cáo cần phải phân tích sâu hơn và nên tập trung vấn đề trọng tâm để trình Quốc hội - Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị: Liên quan khiếu nại về hành chính là cái gì - đó là thu hồi giải toả, đền bù; giá cả; giao đất, thuê đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Vậy giám sát cố gắng phân loại sâu hơn về khiếu nại quyết định hành chính đúng và sai để giải quyết. Báo cáo Giám sát phải đánh giá được tình hình khiếu nại, tố cáo của công dân đến nay là rất nghiêm trọng (70% khiếu nại về đất đai); các quyết định hành chính có tỷ lệ sai bao nhiêu; các quyết định đúng nhưng nhân dân vẫn khiếu kiện phải chăng do chính sách pháp luật còn bấp cập; giáo dục pháp luật đối với người dân chưa tốt; mức độ khiếu nại đông người ngày càng tăng gây bất ổn trong xã hội, gây mất trật tự chính trị - giám sát phải chỉ ra được điều này.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh: Đây là báo cáo giám sát tối cao được dự luận cử tri và đại biểu Quốc hội quan tâm. Do vậy, trong kỳ tới, khi Báo cáo Giám sát trình Quốc hội, những vấn đề đại biểu Quốc hội chất vấn, các Bộ trưởng liên quan, Thanh tra Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chuẩn bị trả lời trước Quốc hội.

Quỳnh Trang