Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại buổi lễ. Ảnh: M.H

Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, cả nước đang tập trung, quyết liệt triển khai Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia, để phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học và Nhân dân trong việc thúc đẩy hoạt động ĐMST phục vụ đất nước.

Khuyến khích tinh thần "dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới" trong toàn xã hội

Tại buổi lễ, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã giải đáp “tại sao Liên hợp quốc lại nhấn mạnh cả sáng tạo và đổi mới?”.

Theo Bộ trưởng, sáng tạo là khả năng nghĩ ra ý tưởng mới, độc đáo, khác biệt, có tính tưởng tượng cao; đổi mới là quá trình biến ý tưởng thành sản phẩm, giải pháp thực tiễn; đổi mới thường hay gắn với công nghệ, sáng tạo lại bao gồm cả nghệ thuật, văn hoá, giáo dục và KHCN.

Nhấn mạnh cả sáng tạo và đổi mới, Bộ trưởng cho rằng để tôn vinh cả người nghĩ ra ý tưởng và người hiện thực hoá nó thành những thay đổi trong thực tế, và để mở rộng khái niệm sáng tạo và đổi mới không chỉ dành riêng cho giới khoa học, nghiên cứu, mà cho toàn dân, mọi lĩnh vực, mọi quốc gia.

Theo Bộ trưởng, với Việt Nam, Ngày Sáng tạo và Đổi mới 21/4 không chỉ là ngày của nhà khoa học hay doanh nghiệp công nghệ, mà là ngày để tôn vinh tư duy sáng tạo của mọi người trong mọi ngành, mọi lĩnh vực, khuyến khích tinh thần "dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới" trong toàn xã hội, kết nối sáng tạo và đổi mới với phát triển bền vững.

Ông cho rằng, các nước đi sau buộc phải nhảy cóc công nghệ; tiếp thu công nghệ sẵn có, rồi cải tiến, tái tạo, ứng dụng sáng tạo theo ngữ cảnh địa phương. ĐMST cho phép sáng tạo trong điều kiện hạn chế, rất phù hợp với bối cảnh của các nước đang phát triển.

Chi cho KHCN của các nước đang phát triển thấp, nên cần lấy ĐMST làm đòn bẩy, theo ông, nếu chỉ dựa vào KHCN hàn lâm, các nước đang phát triển sẽ không theo kịp các nước phát triển.

Các nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra, ĐMST là chìa khoá để các nước đang phát triển thoát bẫy thu nhập trung bình. ĐMST là cửa ngách mang tính chiến lược để các nước đang phát triển rút ngắn khoảng cách, tối ưu các nguồn lực hạn chế, và tạo ra giá trị thực tiễn từ những gì sẵn có để phát triển nhanh.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng thăm không gian trưng bày sản phẩm ĐMST và CĐS của Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông. Ảnh: M.H

“Chúng ta cần tạo ra một hệ sinh thái ĐMST mà ở đó, doanh nghiệp có thể cải tiến sản phẩm phù hợp với thị trường trong nước, người dân có thể sáng tạo trong điều kiện thực tế của mình, Nhà nước hỗ trợ môi trường, thể chế và động lực để ĐMST không bị cản trở, mà được khơi thông và lan toả. Văn hoá đổi mới là văn hoá không ngừng học hỏi, thử nghiệm, cải tiến và thích ứng”, Bộ trưởng nói.

ĐMST không cần phải đao to búa lớn, ông chia sẻ, Phần Lan là một quốc gia đổi mới thầm lặng, học hỏi liên tục và cải tiến vi mô. Đó là một xã hội học hỏi, cải tiến liên tục, là một xã hội ĐMST toàn dân. Cải tiến nhỏ từ 5 triệu người dân còn giá trị hơn phát minh từ 500 nhà khoa học, nói theo cách này thì cải tiến nhỏ từ 100 triệu người Việt Nam sẽ không kém gì từ 10.000 nhà khoa học.

Muốn ĐMST có thể trở thành toàn dân thì phải CĐS toàn diện

Bộ trưởng cho biết, Bộ Chính trị đã giao Bộ Khoa học và Công nghệ viết đề án Quốc gia khởi nghiệp, nội dung chính của nó là hình thành tinh thần ĐMST trong toàn dân, đưa ĐMST trở thành lối sống, phong cách sống của mọi người dân, mọi tổ chức. Xây dựng văn hoá ĐMST, khuyến khích khám phá, khoan dung thất bại.

KHCN mang lại giá trị thực tiễn nhiều hay ít là do ĐMST. ĐMST có thể tận dụng được thành tựu KHCN của toàn cầu, khi đó, cây gậy thần ĐMST có thể đưa công nghệ của toàn cầu chạm được nhiều hơn vào thực tiễn Việt Nam. Giai đoạn này, ưu tiên nhiều hơn cho ĐMST để phát triển nhanh đất nước.

KHCN cơ bản giống nhau giữa các quốc gia, nhưng ĐMST thì rất khác nhau. ĐMST tạo ra năng lực cạnh tranh quốc gia, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế nhiều hơn là KHCN, ít nhất là đối với các nước đang phát triển.

“Làm chủ công nghệ lõi lúc này với chúng ta còn khó, nhưng ứng dụng sáng tạo công nghệ lõi vào giải các bài toán Việt Nam để Việt Nam phát triển thì lại khả thi”, theo Bộ trưởng.

Ông nhận định, người Việt Nam có 2 sức mạnh quan trọng, tư duy STEM tốt nên làm KHCN tốt, năng lực vận dụng tốt nên làm ĐMST tốt. Đây đều là những năng lực cốt lõi của thời KHCN, ĐMST và CĐS.

Các đại biểu tham dự Ngày Sáng tạo và ĐMST thế giới năm 2025. Ảnh: M.H

Muốn sáng tạo và đổi mới có thể trở thành toàn dân thì phải CĐS toàn diện, số hoá tàn bộ thế giới thực, đưa mọi hoạt động lên môi trường số. Môi trường số là môi trường lý tưởng cho mọi ý tưởng có thể hiện thực hoá nhanh nhất, vì nó phi vật lý, phi khoảng cách và phi tiếp xúc. ĐMST Việt Nam phải đặt trong ngữ cảnh CĐS quốc gia, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, người Việt Nam phát huy tiềm năng lớn nhất khi một hoạt động được chuyển thành phong trào toàn dân, từ kháng chiến đến đổi mới kinh tế, từ giáo dục đến CĐS. Đây là sức mạnh văn hoá - xã hội rất đặc trưng và phải được xem là trụ cột trong chiến lược phát triển ĐMST quốc gia. Một chiến lược mà dựa trên văn hoá thì chắc chắn sẽ thành công, một chiến lược không dựa trên văn hoá thì thường thất bại. Nhà tư tưởng quản trị có ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20 nói: "Văn hoá xơi tái chiến lược trong một bữa sáng".

Xây dựng văn hoá ĐMST toàn dân sẽ là cốt lõi tạo nên thành công của công cuộc đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS của Việt Nam mà Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát động.