Tou Prong Danh giới thiệu cách làm gốm Krăng-gọ

Ở thượng nguồn Đa Nhim, có một buôn làng được đặt tên bằng chính tên gọi nghề thủ công truyền thống gắn bó với tộc người Churu từ bao đời, đó là Krăng-gọ, xã Pró, huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng. Tiếng Churu, Krăng-gọ có nghĩa là gốm. Nghề gốm của người Churu ở làng Krăng-gọ xưa nổi tiếng khắp Nam Tây Nguyên, nay có nguy cơ thất truyền.

Làng gốm Krăng-gọ hiện không còn cảnh đàn ông tất bật gùi đất, kiếm củi, thắp lò, phụ nữ nhào nặn, tạo hình cho gốm. Thay vào đó, người dân làng gốm nay chỉ trồng rau, thu đậu...

Ma Phương, nghệ nhân gốm lành nghề bậc nhất ở Krăng-gọ, bùi ngùi kể: Trước đây, lúc nông nhàn, phụ nữ trong làng ai cũng làm gốm, nhưng nay làm không ăn thua nên họ bỏ hết. Thỉnh thoảng, tôi lên núi Trầm Ụ lấy ít đất về nhào nặn cho đỡ “nhớ nghề”. Theo Ma Phương, chị em trong làng vẫn còn yêu nghề, nhớ nghề lắm, chỉ mong tìm được hướng đi để tiếp tục làm nghề.

Chủ tịch HĐND xã Pró, Tour Prong Cường nói: “Những nghệ nhân lành nghề thỉnh thoảng lấy đất về làm gốm cho đỡ nhớ nghề, còn người trẻ hiện nay thì không biết làm gốm nữa rồi…”.

Nghề làm gốm ở Krăng-gọ của người Churu vùng này có trước năm 1975, vào đợt cao điểm (mùa khô) là lúc làng gốm tất bật hơn cả. Hầu như người phụ nữ nào trong làng cũng biết làm gốm. Bằng bàn tay tài hoa, họ đã làm ra các sản phẩm thủ công, độc đáo. Khi nồi, niêu, chén, bát gốm được hoàn thành, người trong làng lại chuyển đi các vùng khác “bán” cho khách để lấy lúa, gạo, gà, heo… Những thời điểm ấy, gốm Krăng-gọ khá nổi tiếng và được nhiều nơi ưa chuộng.

“Tuy nhiên từ vài năm nay, bà con trong làng đã không còn làm gốm nữa do không có đầu ra cho sản phẩm. Thay vào đó, họ đi làm thuê cho các nhà vườn, hoặc chuyển sang nghề trồng rau, quả cho thu nhập cao hơn”, ông Prong Cường chia sẻ.

Hiện làng gốm đang tạm ngừng sản xuất. Ngay cả nhà trưng bày gốm trong thôn được xây dựng từ năm 2007, nay cũng bỏ không, thỉnh thoảng được dùng làm nơi sinh hoạt, họp thôn. Những sản phẩm gốm cuối cùng ở nhà trưng bày đến nay cũng không còn. Chiếc máy xay đất được hỗ trợ để giúp bà con làm nguyên liệu sản xuất gốm cũng nằm phủ bụi. Mỗi tháng người dân lại phải chạy máy một lần để máy khỏi bị hư hỏng.

Trưởng thôn Krăng-gọ Tou Prong Danh trầm tư: “Từ 4 năm nay, chiếc máy này chỉ sử dụng được vài lần vì trong làng không còn ai làm gốm nữa. Ngay cả vợ tôi cũng bỏ nghề đi làm công lao động cho người ta để có thu nhập cao hơn”.

Lời trần tình của Tou Prong Cường, người đã hiến 1.000m² đất để xây nhà trưng bày gốm, không khiến suy nghĩ: “Những nghệ nhân lành nghề gốm như chị Ma Phương không còn nhiều và tuổi mỗi ngày một cao. Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời để họ truyền nghề cho thế hệ sau thì nghề gốm Krăng-gọ chắc chắn sẽ thất truyền”.

Cũng lâm vào tình trạng như làng gốm Krăng-gọ, các làng nghề thủ công truyền thống của người K’Ho dưới chân núi Langbiang, thuộc xã Lát, huyện Lạc Dương, cũng đang cầm cự để tồn tại.  Trong khi nghề dệt thổ cẩm của người dân ở thôn Bnơr C đang cầm cự với đầu ra èo uột không ổn định, thì nghề đan chiếu ở thôn Đăngkia, thị trấn Lạc Dương cũng chỉ được chăng hay chớ. Theo nhiều nghệ nhân, để hoàn thành một sản phẩm, họ phải trải qua nhiều công đoạn khác nhau. Trong khi đó, mỗi sản phẩm chỉ bán được 200.000 - 300.000 đồng, cao nhất cũng chỉ 500.000 đồng đối với một tấm xà rông thổ cẩm.

Bà Cil Mup K’Bong, 80 tuổi, một trong những nghệ nhân giỏi nhất làng dệt thổ cẩm Bnơr C cho biết: “Ngày trước 6 lá xà rông đẹp có thể đổi được con trâu, con bò. Còn bây giờ dệt xong, không biết bán đi đâu”.

Ông Đagout Trí, Chủ tịch UBND xã Lát nhận định: “Khó khăn nhất hiện nay vẫn là đầu ra cho sản phẩm của các làng nghề. Người dân chỉ biết tự đi bán rong, hoặc bán cho người dân trong vùng nên nguồn thu nhập không ổn định”.

Ông Trí cho biết, địa phương cũng có nhiều hỗ trợ. Làng nghề thổ cẩm Bnơr C được hỗ trợ xây dựng một xưởng dệt thổ cẩm tập trung rộng gần 100m² trị giá hàng trăm triệu đồng ở cuối làng. Tuy nhiên, việc hỗ trợ thiếu đồng bộ và đặc biệt đầu ra cho sản phẩm chưa ổn định nên từ khi xây dựng đến nay, xưởng dệt này hầu như không hoạt động. Chúng tôi cũng đề nghị rất nhiều, nhưng không nhận được sự hỗ trợ về vốn, kinh phí... để giúp người dân phát triển nghề, gìn giữ truyền thống.

Minh Mẫn