Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: TH

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc cho rằng, chủ đề của hội thảo khá phức tạp và kỹ thuật, đòi hỏi những kiến thức nhất định về pháp luật Việt Nam, pháp luật quốc tế và pháp luật của quốc gia mà Việt Nam có hợp tác về tương trợ tư pháp.

Tuy nhiên, đối tượng trọng tâm hội thảo hướng tới là phụ nữ và trẻ em sẽ cho chúng ta một cách nhìn khác hơn, thôi thúc chúng ta cần phải làm tốt hơn, trách nhiệm hơn trong bối cảnh hiện nay.

Do tính chất quốc tế của vấn đề nên trong nhiều trường hợp để giải quyết vụ việc được chính xác, đúng pháp luật, bảo vệ các quyền và lợi ích của các cá nhân, nhất là phụ nữ và trẻ em, các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam cần phải có sự hợp tác của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài, đây là lúc hợp tác quốc tế về tương trợ tư pháp có vai trò quan trọng.

Mặt khác, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, các quan hệ hợp tác ngày càng đa dạng thì việc thực hiện hoạt động tương trợ tư pháp ngày càng đóng một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong các vụ việc dân sự.

Tuy nhiên, thực tế áp dụng Luật tương trợ tư pháp trong những năm qua cho thấy còn nhiều quy định của luật chưa hoàn thiện, còn khoảng trống so với yêu cầu thực tế cần được khắc phục, bổ sung nhằm bảo vệ quyền lợi của những nhóm dễ bị tổn thương, trong đó đặc biệt là phụ nữ và trẻ em.

Vì vậy, “Báo cáo thực tiễn thi hành Luật Tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự trọng tâm cho nhóm yếu thế là phụ nữ và trẻ em” đóng vai trò như một nền tảng vững chắc cho việc soạn thảo dự luật mới về hoạt động tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự.

Trong những năm gần đây, trung bình mỗi năm Bộ Tư pháp tiếp nhận và chuyển thực hiện hơn 4.000 yêu cầu tương trợ tư pháp của Việt Nam gửi đi nước ngoài và nước ngoài gửi đến Việt Nam.

"Trong đó, các yêu cầu liên quan đến các vụ việc hôn nhân gia đình tức là liên quan đến phụ nữ và trẻ em chiếm tỷ lệ đáng kể. Do đó, khi các yêu cầu tương trợ tư pháp không có kết quả hoặc chậm có kết quả làm kéo dài thời gian giải quyết vụ việc thì quyền và lợi ích của trẻ em có thể bị ảnh hưởng hoặc khó được đảm bảo đầy đủ", Thứ trường cho biết.

Bên cạnh đó, phát hiện 60 - 80% hoạt động tương trợ tư pháp ở Việt Nam tập trung vào vụ án hôn nhân gia đình, phổ biến là các trường hợp ly hôn, giành quyền nuôi con, phụ nữ và trẻ em đã phải trải qua rất nhiều khó khăn khi họ chờ đợi các cơ quan xử lý. Đáng quan tâm, một số trẻ em đã bị từ chối quyền lợi chăm sóc sức khỏe vì không không thể có được giấy khai sinh.

Đồng quan điểm Bà Caitlin Wiesen, Trưởng Đại diện Thường trú của UNDP tại Việt Nam cho rằng, để nâng cao hiệu quả thực hiện các hoạt động tương trợ tư pháp, dự luật mới cần phải cung cấp cơ sở pháp lý cho phép thúc đẩy đổi mới và áp dụng công nghệ thông tin trong công tác này.

Theo bà Wiesen, đại dịch COVID-19 mà chúng ta đang gặp phải là một minh chứng mạnh mẽ về cách thức công nghệ mới có thể giúp các chính phủ tiếp tục phục vụ công dân trong giai đoạn khó khăn. Và khi thế giới đang chuyển động với tốc độ nhanh chóng hướng tới chính phủ điện tử trong nhiều lĩnh vực dịch vụ khác nhau, Việt Nam cũng cần chuẩn bị để thích nghi, đặc biệt là trong các hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý đã đưa ra nhiều góc nhìn, khía cạnh pháp luật khác nhau về tác động của tương trợ tư pháp đối với quyền, lợi ích của phụ nữ và trẻ em trong các vụ việc hôn nhân và gia đình; những nguyên nhân tác động đến hiệu quả hoạt động tương trợ tư pháp do nguồn lực hạn chế và các quy định của pháp luật tương trợ tư pháp chưa được nội luật hoá đầy đủ, còn quy định rải rác ở nhiều văn bản khác nhau; một số tác động của việc áp dụng nguyên tắc có đi có lại và thiếu cơ chế xã hội hoá tống đạt giấy tờ từ nước ngoài…

Bên cạnh đó, một số chuyên gia cũng đề nghị sửa đổi, bổ sung Luật Tương trợ tư pháp để nâng cao hiệu quả trong lĩnh vực dân sự với các giải pháp đồng bộ, đầy đủ, kịp thời trong việc nâng cao nhận thức của các cơ quan và cán bộ có liên quan, kiện toàn bộ máy và nguồn lực thực hiện, hoàn thiện cơ sở pháp lý trong nước và quốc tế thông qua xây dựng pháp luật trong nước và đàm phán mới các điều ước quốc tế cũng như chú trọng thực hiện tốt các điều ước quốc tế.