(Thanh tra) - Trong tiến trình triển khai Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí, ngành Thanh tra đã và đang thể hiện vai trò nòng cốt thông qua nhiều cuộc thanh tra chuyên đề, diện rộng, tập trung vào các lĩnh vực, dự án có nguy cơ gây lãng phí lớn, kéo dài nhiều năm.
Phòng, chống lãng phí không phải là khẩu hiệu mang tính định hướng chung, mà là quá trình cụ thể, được kiểm chứng bằng hiệu quả công tác phòng ngừa, phát hiện, xử lý và đặc biệt là khả năng tháo gỡ những “điểm nghẽn” đang làm lãng phí nguồn lực phát triển. Trong tiến trình triển khai Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí, ngành Thanh tra đã và đang thể hiện vai trò nòng cốt thông qua nhiều cuộc thanh tra chuyên đề, diện rộng, tập trung vào các lĩnh vực, dự án có nguy cơ gây lãng phí lớn, kéo dài nhiều năm.
Từ những cuộc thanh tra phòng, chống lãng phí: Làm rõ thực trạng, tháo gỡ “điểm nghẽn”
Thực tiễn thời gian qua cho thấy, nhiều cuộc thanh tra đã đặt trọng tâm vào việc phát hiện và xử lý lãng phí trong các dự án đầu tư công quy mô lớn, đặc biệt là các dự án chậm tiến độ, đội vốn, kéo dài nhiều năm nhưng không phát huy hiệu quả.
Điển hình là các cuộc thanh tra đối với những dự án lớn như Dự án bệnh viện Bạch Mai, Việt Đức cơ sở 2 – những công trình được đầu tư với kỳ vọng rất lớn về an sinh xã hội nhưng lại rơi vào tình trạng đình trệ, gây lãng phí nghiêm trọng nguồn lực ngân sách và niềm tin của Nhân dân.
Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường khi nói về cuộc thanh tra “hình mẫu” này từng nhấn mạnh, ngay khi bắt đầu, đoàn thanh tra đã xác định việc làm rõ giá trị lãng phí là một yêu cầu rất mới trong thanh tra dự án đầu tư xây dựng cơ bản hiện nay, nhưng là một yêu cầu cấp bách của xã hội đặt ra trong tình hình mới.
Qua thanh tra, những nguyên nhân cốt lõi của tình trạng lãng phí đã được chỉ rõ: Từ khâu chuẩn bị đầu tư thiếu chặt chẽ, lựa chọn nhà thầu, quản lý hợp đồng đến trách nhiệm của các cấp, các ngành trong tổ chức thực hiện. Quan trọng hơn, kết luận thanh tra còn chỉ rõ các sai phạm trong hai dự án có nguyên nhân bắt nguồn từ lỗ hổng pháp lý trong quản lý, đấu thầu và giám sát. Do đó, kết luận thanh tra đã tập trung kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên lĩnh vực được thanh tra.
Tiếp nối kết quả trên, ngành Thanh tra đã triển khai cuộc thanh tra chuyên đề diện rộng theo Kế hoạch 1505/KH-TTCP, tập trung vào các dự án đầu tư xây dựng cơ bản chậm tiến độ, vướng mắc tại nhiều bộ, ngành, địa phương. Cùng với đó là cuộc thanh tra chuyên đề phòng, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng các cơ sở nhà, đất của các cơ quan tổ chức, doanh nghiệp nhà nước quản lý.
Đến nay, một số cuộc thanh tra đã có kết luận, trong đó chỉ rõ những tồn tại, hạn chế, thực trạng lãng phí trong đầu tư, từ những dự án sử dụng đất kém hiệu quả, khu đô thị bỏ hoang, đến các công trình hạ tầng thiếu kết nối, không phát huy công năng. Các kiến nghị thanh tra trong nhiều trường hợp đã góp phần “mở đường” cho việc điều chỉnh chủ trương, xử lý ách tắc, tái khởi động dự án hoặc chấm dứt những dự án không còn khả năng triển khai, qua đó hạn chế tiếp tục lãng phí nguồn lực.
Những kết quả này cho thấy: Thanh tra không chỉ là công cụ phát hiện lãng phí, mà còn là lực lượng quan trọng giúp Nhà nước nhận diện đúng vấn đề, tránh để lãng phí kéo dài.
Thách thức đối với công tác thanh tra phòng, chống lãng phí
Dù đạt được những kết quả quan trọng, công tác thanh tra phòng, chống lãng phí vẫn đứng trước nhiều thách thức không nhỏ. PGS. Tăng Thị Thu Trang, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, lãng phí thường gắn với các quyết định quản lý phức tạp, kéo dài, liên quan tới nhiều chủ thể, nhiều giai đoạn, thậm chí nhiều nhiệm kỳ. Việc xác định trách nhiệm vì thế khó hơn so với các hành vi vi phạm pháp luật trực diện.
Bên cạnh đó, không ít dạng lãng phí chưa được nhận diện đầy đủ, thậm chí còn bị “hợp thức hóa” dưới danh nghĩa khó khăn khách quan, biến động thị trường, thay đổi chính sách. Điều này đòi hỏi thanh tra không chỉ nắm chắc pháp luật, mà còn phải có năng lực phân tích sâu về kinh tế, đầu tư, tài chính công để đánh giá đúng bản chất vấn đề.
Một thách thức khác cũng được PGS Tăng Thị Thu Trang nêu lên, đó là áp lực cân bằng giữa yêu cầu xử lý nghiêm lãng phí với yêu cầu tháo gỡ cho phát triển. Nếu tiếp cận cứng nhắc, máy móc, việc thanh tra có thể vô tình làm gia tăng tâm lý e dè, sợ trách nhiệm trong đội ngũ cán bộ, từ đó ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả triển khai các dự án. “Do đó, thanh tra phòng, chống lãng phí phải đặt trong tổng thể mục tiêu phát triển, bảo đảm kỷ cương nhưng không cản trở đổi mới, sáng tạo”, PGS Tăng Thị Thu Trang nhấn mạnh.
Giải pháp nâng cao hiệu quả thanh tra phòng, chống lãng phí, phát huy vai trò kiến tạo
Theo các chuyên gia, để thực hiện thành công Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí, công tác thanh tra cần tiếp tục được đổi mới mạnh mẽ cả về tư duy lẫn phương thức hoạt động.
TS Nguyễn Thị Hồng Thuý cho rằng, trước hết, cần bước chuyển từ tư duy “xử lý sai phạm” sang tư duy phòng ngừa và cảnh báo sớm. Thanh tra phải tập trung vào những lĩnh vực, dự án có nguy cơ lãng phí cao; tăng cường thanh tra theo chuyên đề, theo dấu hiệu rủi ro, thay vì dàn trải.
Đồng thời, phải nâng cao chất lượng kiến nghị thanh tra, đặc biệt là kiến nghị về cơ chế, chính sách. Giá trị lâu dài của công tác thanh tra không chỉ nằm ở việc xử lý một vụ việc cụ thể, mà ở việc loại bỏ những “kẽ hở” thể chế gây lãng phí. Điều này đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa hoạt động thanh tra và công tác tham mưu hoàn thiện pháp luật.
Còn theo PGS Tăng Thị Thu Trang, cần thiết lập và tăng cường cơ chế phối hợp chặt chẽ, có phân công rõ ràng giữa cơ quan thanh tra với các cơ quan kiểm toán, tài chính, quản lý đầu tư và chính quyền địa phương, theo hướng mỗi cơ quan thực hiện đúng chức năng, thẩm quyền nhưng được kết nối thông tin và kết quả xử lý. Cơ chế phối hợp này nhằm hình thành một hệ thống kiểm soát lãng phí liên thông, trong đó thanh tra đóng vai trò trung tâm trong phát hiện, tổng hợp và kiến nghị xử lý, kiểm toán làm rõ hiệu quả sử dụng nguồn lực, cơ quan tài chính và quản lý đầu tư chịu trách nhiệm chấn chỉnh cơ chế phân bổ, còn chính quyền địa phương trực tiếp tổ chức khắc phục. Qua đó, vừa hạn chế tình trạng chồng chéo trong kiểm tra, giám sát, bảo đảm không bỏ lọt sai phạm và nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng các nguồn lực của Nhà nước. Đúng với tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, “không để lãng phí kéo dài, nhưng cũng không bỏ qua sai phạm”.
Song, quan trọng hơn, các chuyên gia đều thống nhất quan điểm, cần khẳng định rõ vai trò kiến tạo, phát triển của ngành Thanh tra. Thanh tra phải trở thành lực lượng đồng hành cùng các cơ quan quản lý trong việc xây dựng cơ chế quản trị tiết kiệm, hiệu quả, minh bạch. Nhất là trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương hai cấp, công tác phòng, chống lãng phí cần phải được thực hiện quyết liệt ngay từ đầu, để góp phần xây dựng bộ máy chính quyền địa phương hai cấp thực sự liêm chính, gần dân, sát dân, phục vụ Nhân dân, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.
