(Thanh tra) - Lễ cầu mưa của đồng bào Chăm H’roi ở tỉnh Bình Định, tỉnh Phú Yên và một số địa phương vùng Nam Trung Bộ là nghi thức tạ ơn trời đất, các vị thần linh tối cao đã luôn tạo mưa thuận gió hòa để mùa màng tốt tươi, đời sống đồng bào no đủ, người người được bình an khỏe mạnh. Lễ cầu mưa là nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tinh thần người dân Chăm H’roi.
Theo các vị cao niên, già làng, trưởng bản các vùng đồng bào Chăn H’roi, lễ cầu mưa có từ hàng nghìn năm về trước. Hiện nay, lễ cầu mưa vẫn được đồng bào người Chăm H’roi lưu giữ, phát huy giá trị và là nghi thức không thể thiếu trong đời sống văn hóa người dân nơi đây.
Lễ cầu mưa theo tiếng Chăm gọi là: Quai Yang Plây, là một nghi thức độc đáo, quan trọng của đồng bào Chăm H’roi ở Bình Định, Phú Yên… cầu mong thời tiết thuận lợi, mưa thuận gió hòa, cây trái xum xuê, người dân no đủ. Cứ vào thời điểm trời hạn hán kéo dài, nắng nóng, không có nước để tưới lúa, tưới cây, đồng bào sẽ làm lễ cầu mưa. Đồng bào Chăm H’roi có thể làm lễ riêng ở trên rẫy của mình theo từng hộ gia đình hoặc cả làng làm chung một lễ, dân làng cùng nhau chuẩn bị và đóng góp lễ vật để cúng.
Lễ cầu mưa thường được tổ chức vào ngày 16/2 đến 20/2 (Âm lịch). Già làng là người chỉ đạo mọi việc trong lễ hội, từ việc chọn ngày làm lễ đến việc họp người dân trong làng cùng nhau đóng góp đồ lễ. Tùy vào điều kiện của mỗi làng hay tình hình hạn hán kéo dài mà có thể lễ vật cúng là trâu hoặc lợn (heo), gà, hoa quả... Trên đài tế luôn luôn phải có đầy đủ gà trống, hai ché rượu, một vòng sáp ong, một chén gạo và trầu cau... để dâng lên các vị thần ban sức khoẻ (PoTang PôYa), thần mưa (PôNai), thần thuỷ lợi (PôYang).
Nghi lễ cúng cầu mưa được tổ chức tại nhà sinh hoạt cộng đồng trung tâm của làng. Tất cả người dân trong làng phải có mặt, đại diện cho mỗi gia đình đến chạm tay và khấn trước món đồ cúng. Người Chăm H’roi quan niệm phải làm như vậy thì mới được thần biết đó là người của làng mà phù hộ cho.
Đàn cúng, cây nêu được đồng bào Chăm H’roi làm từ cây tre và gỗ được trang trí với hai màu chủ đạo là đen, đỏ. Đây là hai màu đặc trưng của đồng bào Chăm H’roi. Xung quanh là những sợi chỉ treo những hình thù độc đáo, mô phỏng lại những hình tượng, dụng cụ thường xuất hiện trong cuộc sống hàng ngày.
Trong nghi thức cúng của người Chăm H’roi, dân làng sẽ chọn một người có uy tín mặc trang phục truyền thống của dân tộc tượng trưng cho người của Yàng (còn gọi là Oi quai) cử xuống nghe lời khấn nguyện và nhận lễ vật của dân làng. Thầy cúng phải do dân làng chọn ra từ các già làng, thường là 3 - 5 người (hay 7 - 9 người), lễ vật cũng vậy đều phải là số lẻ vì người Chăm H’roi quan niệm đồ lễ là số lẻ, bởi thần linh chỉ cho người dân một phần lẻ là đủ. Trong lễ cúng người Chăm H’roi cầu chỉ vừa đủ không bao giờ xin nhiều vì họ sợ lòng tham sẽ làm thần nổi giận không cho nữa.
Theo già làng Lê Văn Ru, một trong số ít những nghệ nhân còn am hiểu về phong tục truyền thống của đồng bào Chăm H’roi ở Bình Định, cho biết: “Trong lễ cầu mưa, thầy cúng khấn: “Yàng ơi! Chỉ có Yàng mới cho người có nước để trồng cây lúa. Ơi Yàng! Yàng hãy mau mưa xuống - mưa hạt nhỏ cây bắp trổ, mưa hạt lớn lúa nẩy cây...”. Khi khấn xong thầy cúng dùng hai đồng tiền xu gieo quẻ, nếu hai đồng xu đều cùng sấp hoặc cùng ngửa tức là Yàng chưa đồng ý, cho đến khi gieo quẻ mà hai đồng tiền một sấp một ngửa thì thần mới đồng ý. Lúc đó Oi quai đứng trên đài sẽ tung gạo, phun mưa ra khắp 4 hướng, thể hiện như trời đã đồng ý ban cho người Chăm H’roi mưa xuống, cây lúa tươi tốt, mùa màng bội thu. Những người phụ nữ sẽ cầm những bó nan tre vuốt vào không khí tạo nên âm thanh của gió, đàn ông gõ trống k’toang nổi cồng chiêng lên tạo nên âm thanh của sấm chớp”.
Cũng theo già làng Lê Văn Ru, "tiếp theo nghi thức thầy cúng sẽ hô: “Nào hỡi dân làng hãy nổi cồng chiêng chào đón mưa trời cho”. Nghe tiếng hô của già làng, mọi người cùng hú theo vui vẻ, những thiếu nữ Chăm H’roi bắt đầu múa xoan các điệu truyền thống quanh đội cồng chiêng, mở đầu cho phần hội tưng bừng, vui vẻ với mong ước Yàng và các vị thần sẽ che chở, mang lại cho dân làng những cơn mưa, những điều may mắn, tốt đẹp”.
Bao đời nay, lễ cầu mưa của đồng bào Chăm H’roi đã ăn sâu vào đời sống người dân. Mỗi khi thời tiết khắc nghiệt, hạn hán kéo dài, mùa màng thất thu, các già làng lại truyền ý kiến đến đồng bào trong buôn làng, sắm lễ vật tạ ơn trời, cầu các vị thần linh ban mưa, cho sự sống nảy mầm, cây đơm bông kết trái, đem lai cuộc sống no đủ cho buôn làng.
