Ảnh: Nguyễn Kế

Từ xa xưa, vùng đất Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang nổi tiếng được biết đến với dải Nham Biền.

Theo quan niệm dân gian, dải Nham Biền nhìn tượng trưng như hai con ngựa đứng bên nhau… từ xa trông về thấy khoảng cách giữa hai con ngựa hình thành lên một thung lũng nhỏ gọi là ải Nham Sơn mà phía trong khe núi, đầu ải Nham Sơn dãy núi Nham Biền có ngôi chùa cổ, tên chữ là Sùng Nham Tự, tên Nôm là chùa Kem.

Nằm cách thành phố Bắc Giang khoảng 12 km theo hướng Đông Nam, chùa Kem (Sùng Nham Tự) được xây dựng cách đây hàng trăm năm, tọa lạc tại xã Nham Sơn, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.

Theo thư tịch Hán Nôm lưu giữ tại chùa cho biết, chùa Kem được khởi dựng vào năm Đinh Hợi (ước định là một trong các năm: 1527, 1587, 1647).

Vị sư tổ hưng công xây dựng chùa là bà Hoàng Thị Tuế vốn theo dòng Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Giác Hoàng Điều Ngự Trần Nhân Tông sáng lập ra.

Chùa Kem được tạo bởi 5 hạng mục công trình chính: Tam quan, Tam bảo, Nhà Tổ, Vườn tháp và Nhà mẫu. Các hạng mục của công trình được tạo dựng theo lối kiến trúc cổ, đan xe phong cách kiến trúc thời Lê Trung Hưng (thế kỉ XVIII) và thời Nguyễn (thế kỉ XIX-XX).

Chùa được xây dựng ở một vị trí khá đắc địa, ba mặt có núi non che trở ôm ấp tựa như cánh sen ôm lấy đài sen, kề bên có dòng suối Ỏng quanh co uốn khúc, phía trước là dòng sông Cầu xanh mát chảy qua. Tất cả tạo nên một cảnh sắc sơn thủy hữu tình.

Song tồn với kiến trúc cổ chùa Kem hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như: Hệ thống tượng thờ, đồ thờ, di sản Hán Nôm (hoành phi, câu đối, bia đá…) có giá trị nghiên cứu lịch sử - văn hóa và mỹ thuật truyền thống dân tộc.

Ngoài giá trị về kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên, chùa Kem còn là địa điểm ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Năm 1884, Nguyễn Cao (tên đầy đủ là Nguyễn Thế Cao, hiệu Trác Hiên, người làng Cách Bi, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh ngày nay) cùng nghĩa quân đã về đây xây dựng căn cứ chống thực dân Pháp.

Đặc biệt trong giai đoạn 1906 - 1908, Hoàng Hoa Thám cùng nghĩa quân Yên Thế đã về đóng quân trong khu vực chùa. Ông đã cho đắp lũy, làm nhà, tổ chức huấn luyện quân binh, xây dựng nơi đây thành căn cứ địa chống thực dân Pháp. Ngày nay, dấu tích đó vẫn còn như: Tường lũy, nền Nhà quan, Giếng quan, Cột cờ, Trạm gác…

Năm 1950, tại chùa Kem diễn ra cuộc họp Đại biểu Quân sự liên xã Quang Trung - Yên Lư bàn kế hoạch chống càn.

Năm 1951 - 1952, chùa là địa điểm sơ cứu, nuôi dưỡng thương bệnh binh.

Lễ hội chùa Kem được tổ chức vào ngày 21 tháng 8 Âm lịch hàng năm.

Với những giá trị lịch sử- văn hóa tiêu biểu, chùa Kem là một trong 23 điểm di tích và cụm di tích thuộc Di tích Lịch sử Những địa điểm khởi nghĩa Yên Thế được xếp hạng Si tích Quốc gia đặc biệt năm 2012 (Quyết định số 548/ QĐ-TTg ngày 10 tháng 5 năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ).

Hãy cùng chiêm ngưỡng nét cổ kính của chùa Kem: